اولين گزارش نژاد TTKTK واريانتي از نژاد (Ug99) TTKSK قارچ Puccinia graminis f. sp. tritici با پرآزاري ‌روي ژن‌هاي مقاومت Sr31 و SrTmp در ايران

زنگ سياه يا ساقه گندم با عامل قارچيPuccinia graminis f. sp. tritici (Pgt) ازمهم ترين و مخرب ترين بيماري هاي گندم در سراسر جهان مي باشد. يكي از نژادهاي بسيار پرآزار Pgt، نژاد (Ug99)TTKSK  مي باشد كه روي بسياري از ژن هاي مقاومت به زنگ ساقه پرآزاري داشته و اولين بار در سال ١٩٩٨ در اوگاندا مشاهده گرديد. از سال 1999 تاكنون تعداد 12 واريانت (تغيير يافته ژنتيكي) مختلف از نژاد (Ug99)TTKSK شامل TTKSF، TTKST، TTTSK، TTKSP، PTKSK، PTKST، TTKSF+، TTKTT، TTKTK، TTHSK، PTKTK و TTHST شناسايي شده است (Bhavani et al. 2019). با وجود حضور نژاد Ug99 از سال 2007 در برخي از استان هاي كشور (طبق گزارشات بين المللي)، تاكنون به طور رسمي هيچ واريانتي از اين نژاد در ايران گزارش نشده است. در سال 1395 در منطقه شاوور استان خوزستان آلودگي شديد زنگ ساقه روي رقم چمران 2 (حامل ژن Sr31) مشاهده شد كه احتمال حضور نژاد Ug99 يا واريانت هاي آن را در منطقه شاوور مطرح نمود. بنابراين، چندين نمونه از ساقه هاي آلوده اين رقم جمع آوري و به گلخانه زنگ ساقه موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر كرج منتقل شد. سه جدايه از تك جوش هاي ايجاد شده روي رقم حساس مك نير 701 تكثير گرديد. مجموعه 20 تايي ارقام و لاين هاي افتراقي آمريكاي شمالي براي تعيين نژاد جدايه ها استفاده شد. يادداشت برداري از واكنش ژنوتيپ هاي افتراقي بر اساس تيپ آلودگي در مقياس صفر تا چهار استاكمن و همكاران (Stakman et al. 1962) و نام گذاري نژاد با استفاده از سيستم كددهي جين و همكاران (Jin et al. 2008) صورت گرفت. با توجه به ارزش هاي تعيين شده براي هر يك از ژنوتيپ هاي افتراقي، نژاد شناسايي شده از جدايه هاي منطقه شاوور به صورت TTKTK كه واريانتي از نژاد Ug99 مي باشد، تعيين شد (شكل 1). اين نژاد قبلا از كشورهاي مصر، اوگاندا، اتيوپي و كنيا گزارش شده است (Patpour et al. 2016). واكنش هر دو لاين Sr31/6* LMPG حامل ژن مقاومت Sr31 و لاين CnsSrTmp حامل ژن SrTmp و همچنين ارقام تجاري Mv17، فلات، شيرودي و چمران 2 (حامل ژن Sr31) كشت شده به همراه ژنوتيپ هاي افتراقي در تكرارهاي مختلف براي هر يك از جدايه ها به صورت حساسيت كامل (3 تا 4) بود. نژادهاي ديگر  Pgtاز جمله نژادهاي TKTTF، TTRTF و TTTTF نيز روي ژن مقاومت SrTmp پرآزاري دارند. با توجه به پرآزاري بالاي نژاد Ug99 روي بسياري از ژن هاي مقاومت به زنگ ساقه (مجموعه ژنوتيپ هاي افتراقي آمريكاي شمالي و تكميلي) و همچنين نتايج مولكولي پروژه هاي مطالعاتي در داخل كشور كه بيانگر پايين بودن فراواني ژن هاي مقاومت موثر نسبت به نژاد Ug99 و واريانت هاي آن در ارقام تجاري و لاين هاي پيشرفته و اميدبخش گندم مي باشد (Patpour et al. 2014)، بنابراين اين مسئله تهديد جدي براي امنيت غذايي كشور محسوب مي شود. قبل از گسترش و همه گير شدن نژادهاي گروه Ug99 در داخل كشور مي بايست تدابير لازم همچون وارد كردن ژن هاي مقاومت موثر در ژنوتيپ هاي مطلوب و لاين هاي در دست معرفي در اقليم هاي مختلف كشور، اتخاذ شود.