نقش دولت و بازار در برنامه‌ريزي فضايي شهري: از تقابل به سوي تعامل در نهادگرايي جديد

بيان مسئله: نهاد دولت و بازار مهمترين و مؤثرترين سازمانهاي اقتصادي سياسي محسوب مي‌شوند كه تركيب و نقش و جايگاه‌شان مي‌تواند تماميت سيستم اجتماع را تحت تأثير قرار دهد. در ادبيات جديد برنامه‌ريزي، ماهيت برنامه‌ريزي فضايي شهري به عنوان حكمروايي مكان تعريف مي‌شود و بنابراين دولت و بازار در فرآيند اين نوع برنامه‌ريزي نقش بي‌بديل و ويژه‌اي دارند و درك نحوه تعامل بين آنها در گفتمان‌هاي برنامه‌ريزي فضايي مي‌تواند كل مسير و نتايج مورد انتظار از برنامه‌ريزي فضايي شهر را تعيين نمايد. هدف: با اين وصف تبيين نقش و جايگاه دولت و بازار در برنامه‌ريزي فضايي شهري، به عنوان يكي از مباحث نظري كليدي، با تأكيد بر رويكرد نهادگرايي جديد هدف اصلي اين پژوهش است. روش: در اين مقاله به روش تحليلي توصيفي، ضمن طرح پرسش‌هاي مفهومي در آغاز، پس از معرفي بازار و دولت به عنوان دو نهاد اصلي در برنامه‌ريزي فضايي شهري و قابليت‌ها و نارسايي‌هاي هر يك در توسعه شهري، ديدگاه‌ مكاتب و نظريه‌هاي مختلف اقتصاد سياسي در سه جريان اصلي رديابي شده و در نهايت اين موضوع از منظر رهيافت نهادگرايي جديد و نظريه هزينه مبادله مورد تحليل قرار مي‌گيرد. يافته‌ها: از ديدگاه نهادگرايي، برنامه‌ريزي ابزاري براي رويارويي با آيندة نامعلوم قلمداد مي‌شود. نهادگرايي جديد و نظريه هزينه مبادله با رد دوگانگي بازار و دولت تلاش مي‌كند تا برنامه‌ريزي فضايي شهري را به عنوان بخشي از حكمروايي و خود حكمروايي را متشكل از دو بخش خصوصي و عمومي به نمايش گذارد و و وجود برنامه‌ها و امر برنامه‌ريزي را به كاهش هزينه‌هاي مبادله مرتبط ‌نمايد. نتيجه‌گيري: نتايج پژوهش بيانگر آن است كه با در نظر گرفتن كاستي‌ها و قابليت‌هاي بازار و دولت، تغيير الگوي روابط اين دو نهاد در برنامه‌ريزي فضايي شهري با هدف كاستن از هزينه‌هاي مبادله در مسير توسعه شهري بايد مد نظر قرار گيرد.