تحليل تطبيقي نقش تركيه و عربستان سعودي در رشد افراط‌گرايي تكفيري در آسياي مركزي پس از 1991

A Comparative Analysis of the Role of Turkey and Saudi Arabia in the Growth of Takfiri Extremism in Central Asia after 1991

هدف: اين نوشتار در نظر دارد نقش كشور جمهوري تركيه با ايدئولوژي سكولار و كشور پادشاهي عربستان سعودي با ايدئولوژي وهابيت را در توليد و تشديد افراط­ گرايي تكفيري در آسياي مركزي پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي در سال‌هاي پس از 1991 بررسي و تبيين نمايد. روش: روش تحقيق مقاله حاضر توصيفي-تحليلي و مطالعه موضوع به صورت تطبيقي در چارچوب نظريه «مجموعه امنيتي» باري بوزان است. اطلاعات لازم با استفاده از شيوه كتابخانه ­اي و با مراجعه به كتاب­ها، مقالات، و نشريات داخلي و خارجي گرد­آوري شده است. يافته­ ها: يافته ­ها نشان مي­دهد كه قطبش (قطب­ گرايي) رقابتي تركيه و عربستان سعودي به انحاي مختلفي خود را در آسياي مركزي نشان داده است. ترك­ ها در چارچوب پان­تركيسم، گولنيسم را ترويج كرده ­اند و سعودي­ ها در چارچوب ديپلماسي عمومي ايدئولوژي وهابيت را در منطقه گسترش داده­ اند. نتيجه­ گيري: آسياي مركزي به عنوان يك مجموعه امنيتي پس از فروپاشي شوروي در معرض رقابت قدرت ­هاي بزرگ و منطقه­ اي قرار گرفته است و اين قدرت­ها به انحاي مختلفي در امنيتي ­شدن منطقه موثر بوده­ اند. تركيه و عربستان سعودي به عنوان دو قطب مهم جهان اسلام گسل­ هاي بنيادگرايي در اين منطقه را تحريك نموده و تامين منافعشان را در دامن ­زدن به افراط­ گرايي ديده­ اند. رقابت­ ايدئولوژيك دو كشور تفاوت­هايي را در نقش، سطح، هدف، راهبرد و ثمره ايجاد نموده است. ترك­ ها و سعودي­ ها هرچند متفاوت عمل كرده ­اند، اما نتيجه كار ايشان در تشديد افراط­ گرايي تكفيري در آسياي مركزي مشابهت داشته است.

Objective: This article intends to examine the role of the Republic of Turkey with secular ideology and the Kingdom of Saudi Arabia with Wahhabi ideology in the production and intensification of Takfiri extremism in Central Asia after the collapse of the Soviet unio‎n in the post-1991. Method: The research method of the present article is descriptive-analytical and the study of the subject is comparative in the framework of the theory of "security complex" of Bari Bouzan. The necessary information has been collected using the library method and by referring to books, articles, and domestic and foreign publications. Results: The findings show that the competitive polarity of Turkey and Saudi Arabia has manifested itself in different ways in Central Asia. The Turks have promoted Gulenism within the framework of Pan-Turkism, and the Saudis have spread Wahhabi ideology in the region within the framework of public diplomacy. Conclusion: Central Asia, as a security complex after the collapse of the Soviet unio‎n, has been exposed to the competition of major regional powers, and these powers have been effective in various ways in securing the region. Turkey and Saudi Arabia, as two major poles of the Islamic world, have provoked the fault lines of fundamentalism in this region and have seen their interests in fueling extremism. The ideological competition between the two countries has made a difference in role, level, purpose, strategy and fruit. Although the Turks and Saudis have acted differently, their work has been similar in intensifying Takfiri extremism in Central Asia.