ارزيابي شاخص هاي تاثيرگذار به منظور انتخاب موقعيت هاي مناسب برداشت مصالح رودخانه اي، مطالعه موردي: رودخانه تالوار

Assessment of effective indexes for optimal site selection of river material mining, case study: Talvar River in Kurdistan province

در رودخانه هايي با قابليت رسوب گذاري فراوان، برداشت مصالح بدون در نظر گرفتن موقعيت مناسب آن، ممكن است به جابه جايي سريع رودخانه، تخريب كناره ها و زمين هاي زراعي، تخريب سازه هاي آبي و در نتيجه مشكلات اجتماعي و اقتصادي منجر شود. پژوهش حاضر با هدف اصلي شناخت و ارزيابي كليه شاخص هاي تاثيرگذار در برداشت و در ادامه تعيين نقاط بهينه برداشت شكل گرفته است. در اين پژوهش، شاخص هاي تاثيرگذار در بهره برداري از مصالح براي رودخانه تالوار استان كردستان با شاخص هايي مانند ژئوتكنيك، زيست محيطي، وضعيت فرسايش و رسوب گذاري بستر و سيلاب دشت ها، مشخصات هيدرولوژي منطقه، دانه بندي مصالح، شرايط اجتماعي و اقتصادي مورد ارزيابي قرار گرفته است. بدين منظور، اولويت شاخص هاي وارد شده به مدل با استفاده از پرسش نامه هايي از طريق كارشناسان مرتبط با مهندسي آب و رودخانه به دست آمده و سپس، با استفاده از روش تحليل سلسله مراتبيAHP، مقايسه دودويي شاخص ها و وزن دهي آن ها انجام شده است. در ادامه، با استفاده از تكنيك سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) تلفيق لايه هاي اطلاعاتي و هم پوشاني آن ها تهيه و نهايتا نقشه نقاط بهينه و مناسب براي برداشت مصالح رودخانه اي به دست آمده است. نتايج بررسي ريخت شناسي رودخانه نشان داده كه بازه هاي مستقيم نسبت به تغييرات تراز بستر از بخش مئاندر رودخانه حساس تر بوده، لازم است، برداشت مصالح در اين نوع بازه ها تا حد امكان با عمق و پهناي يكساني انجام گيرد. بر طبق يافته هاي اين پژوهش، مطالعات هيدروليك رسوب به منظور آگاهي از مكان هاي مستعد فرسايش يا نشست بيشترين وزن را به خود اختصاص داده و همچنين، اولويت اول برداشت مصالح رودخانه اي به مكان هايي تعلق گرفت كه شيب كم داشته، در قوس ها قرار گرفته و به راه هاي دسترسي نزديك هستند.

In sedimentary rivers, mining of materials regardless of their location, can lead to rapid river displacement, destruction of river banks, arable lands, water structures and consequently makes social and economic problems. The main aim of this study is to recognize and evaluate all the effective parameters in material mining and determination of optimal site selection. In this study, the effective parameters that influence the extraction of river materials in Talvar River of Kurdistan Province have been evaluated using indexes as environmental, geological, geotechnical, hydrologic characteristics, social and economic conditions. For this purpose, Analytical Hierarchy Process (AHP) and Geographic Information System (GIS) are used. The priority of input indexes into the model is obtained using questionnaires from experts related to water and river engineering. The weighting of the parameters is performed afterward using AHP method binary comparison. The GIS technique is then applied to integrate the information layers by overlaying them. Eventually, the maps of optimum and suitable points were extracted for river mining. The morphological results of this study showed that the straight lengths of the river are more sensitive to the variations of bed level compared to meander sections and it is necessary to extract the material in these lengths with same depth and width. According to the results, sediment hydraulic index has the maximum weight due to determination of sediment deposit sites. The results also demonstrated that the first priority of river materials mining came to places that have low longitudinal slopes, placed in bends and are close to access roads.