تحليل كمي و انتقادي پژوهش‌هاي حوزه كتابخانه‌هاي ديجيتالي در ايران

Quantitative and Critical Analysis of Digital Library Research in Iran

پژوهش حاضر با هدف تحليل محتواي كمّي و انتقادي پژوهش‌هاي انجام‌شده در حوزه كتابخانه‌هاي ديجيتالي پژوهشگران ايراني از منظر روش تحقيق، جامعه پژوهش، موضوعات، نويسندگان و وابستگي سازماني آن‌ها و نتايج حاصل از اين پژوهش‌ها انجام شد. روش پژوهش تحليل محتواي كمّي است و براي اين منظور اطلاعات نويسندگان، عنوان، چكيده، كليدواژه‌هاي مقالات و پايان‌نامه‌هاي مربوط به اين حوزه مورد تجزيه ‌و تحليل قرار گرفت. جامعه آماري پژوهش شامل 208 برونداد پژوهشي ايران (137 مقاله و 71 پايان‌نامه) در حوزه كتابخانه‌هاي ديجيتالي است كه تمام آن‌ها بر مبناي ملاك اعتبار درون‌سنجي برگزيده شدند و براي استخراج داده‌هاي مورد نياز پژوهش، پژوهش‌هاي انجام‌شده با هدف تحليل محتواي كمّي و انتقادي در حوزه كتابخانه‌هاي ديجيتالي انجام گرفته است. از نظر محل انتشار و انجام پژوهش، در مقالات پژوهشي، مجله علمي-پژوهشي «پردازش و مديريت اطلاعات» با فراواني (12)؛ در مقالات ترويجي، مجله «كتاب ماه كليات» با فراواني (12)؛ و در پايان‌نامه‌هاي تحصيلي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران شمال با فراواني (12)، بيشترين آمار را به‌دست آوردند. از نظر موضوعات به‌كاررفته نتايج نشان داد كه موضوعات «ارزيابي كتابخانه‌هاي ديجيتالي»، «مفاهيم كتابخانه‌هاي ديجيتالي، مجازي و الكترونيك»، «امكان‌سنجي ايجاد كتابخانه ديجيتال» و «محيط رابط كاربر كتابخانه‌هاي ديجيتالي» بيشترين فراواني را كسب كردند. نتايج تحليل محتوا گوياي آن است كه موضوع كتابخانه‌هاي ديجيتالي در پژوهش‌هاي پيشين در سال‌هاي اخير فرايند رو به رشدي داشته و موضوعات جديدي از جمله وب معنايي، هستي‌نگاشت، يكپارچه‌سازي و سازماندهي معنايي در اين حوزه توجه پژوهشگران را به خود جلب كرده است. همچنين، بررسي پژوهش‌ها نشان داد كه اولاً، بخش عمده تحقيقات درصدد معرفي و ترويج مفهومي و مصداقي كتابخانه ديجيتالي بودند، يعني دانشي كه عمده آن به‌زبان انگليسي موجود است. ثانياً، موضوع بخش زيادي از تحقيقات تكراري است. ثالثاً، پژوهشي كه از نظر مفهومي و يا خلق فناوري به توسعه حوزه كتابخانه ديجيتالي بپردازد، يافت نشد. اضافه بر اين، نتايج تحقيق برخي كژي‌هاي روش‌شناسي تحقيقات پيشين را نشان داد كه نمونه بارز آن ذكر روش‌هاي تحقيقي است كه در برخي مقالات توسط پژوهشگران به‌عنوان روش تحقيقي برگزيده شده كه مستند نيستند و اين مسئله كاملاً قابل تأمل است. در مجموع، بررسي موضوعات مورد مطالعه و سير زماني انجام آن‌ها در حوزه نظري و كاربردي كتابخانه‌هاي ديجيتالي در ايران، منجر به شناسايي خلأهاي پژوهشي مربوط به اين حوزه شد. بنابراين، به پژوهشگران پيشنهاد مي‌شود به ساير جنبه‌هاي كتابخانه‌هاي ديجيتالي كه مورد بررسي قرار نگرفته و يا مطالعات كمتري به آن جنبه‌ها اختصاص داده شده، بپردازند.

The purpose of this study was to analyze the quantitative and critical content of research conducted by Iranian researchers in digital libraries in terms of research method, research community, topics, authors and their organizational affiliation and results of previous researches. The research method is quantitative content analysis. According to the mentioned purpose, the authors’ information, titles, abstracts, keywords of articles and dissertations related to this field of researches were analyzed. The statistical population of the study consists of 208 Iranian research outputs (137 articles and 71 theses) in the field of digital libraries that were selected based on their internal validity criteria. an‎d to extract the data needed for the research, the research was conducted with the aim of analyzing quantitative and critical content in the field of digital libraries. In terms of place of publication and research, in research articles, Iranian Journal of Information Processing & Management (12) frequency; in Extension Articles, Journal of Monthly Books (12) frequency; and in the theses, Islamic Azad University of Tehran - North Branch (12) frequency، gained the most statistics. In terms of topics used, the results showed that topics such as “evaluation of digital libraries”, “concepts of digital, virtual and electronic libraries”, “feasibility of creating digital libraries” and “digital libraries user interface” gained the most attention. The results of content analysis indicate that the issue of digital libraries in previous researches of recent years has been growing in recent years and new topics such as semantic web, mapping, semantic integration and organization in this area have attracted the attention of researchers. The research has also shown that first, the bulk of the research sought to introduce and promote the conceptual and exemplary nature of the digital library, the knowledge that is largely available in English. Second, much of the research is repetitive. Third, no research has been done on the development of the digital library in terms of concept or technology. In addition, the results of some previous methodological research show that the most prominent examples are research methods that are quite feasible. Overall, the study of the topics studied and their timing in the field of theory and practice of digital libraries in Iran led to the identification of research gaps in this field. Researchers are therefore encouraged to look at other aspects of digital libraries that have not been studied or devoted to less research.