پديد آورندگان :
گمركي، گيسو دانشگاه فردوسي مشهد، مشهد، ايران , بهزادي، حسن دانشگاه فردوسي مشهد، مشهد، ايران , فتاحي، رحمت الله دانشگاه فردوسي مشهد، مشهد، ايران , صالحي فدردي، جواد دانشگاه فردوسي مشهد، مشهد، ايران
كليدواژه :
سوگيريهاي شناختي , بازيابي اطلاعات , جنسيت , حوزه تحصيلي , مقطع تحصيلي
چكيده فارسي :
در بيشتر مدلهاي بازيابي اطلاعات به نقش مهم عوامل مختلف شناختي در مراحل مختلف بازيابي اطلاعات اشاره شده است؛ از اين رو، درك جنبه هاي شناختي رفتار و تعامل انسان با اطلاعات موضوعي ضروري است. از آن جايي كه يكي از جنبه هاي شناختي اثرگذار در فرايند جستجوي اطلاعات، سوگيريهاي شناختي است و كاربران در هنگام جستجوي اطلاعات اين سوگيري هاي شناختي را تجربه مي كنند، بايد به تأثير اين سوگيري ها در فرايند بازيابي اطلاعات پرداخت. بر اين اساس، هدف از پژوهش حاضر بررسي نقش متغيرهاي جمعيت شناختي در ميزان بسامد سوگيريهاي شناختي در فرايند بازيابي اطلاعات است. پژوهش حاضر، به لحاظ روش شناسي، پژوهشي پيمايشي، و از نظر هدف، كاربردي است كه روش گردآوري داده ها در آن به صورت تركيبي (كمّي و كيفي) صورت گرفته است. جامعه پژوهش حاضر را دانشجويان تحصيلات تكميلي دانشگاه فردوسي مشهد در دو گروه علوم انساني و فني-مهندسي كه در نيمسال دوم سال تحصيلي 98-97 در اين دانشگاه مشغول به تحصيل بودند، تشكيل مي دادند. تعداد 30 نفر به روش نمونه گيري طبقه اي، به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. از 2 ابزارِ فايل هاي ثبت رخداد و مصاحبه نيمه ساختار يافته مبتني بر يك سياهه دربرگيرنده انواع سوگيري هاي شناختي براي گردآوري اطلاعات استفاده شد. روايي محتوايي پرسش هاي مصاحبه با نظر متخصصان حوزه بازيابي اطلاعات و روان شناسي تاييد شد و پايايي هر دو ابزار نيز با ضريب توافق بين نظرات دو ارزياب كه برابر با 95/. بود، مورد تاييد قرار گرفت. يافته هاي پژوهش نشان داد كه در 3 سوگيري "اتكا"، "تأثير توجه" و "تأثير مواجهه صرف" بين ميزان بسامد كاربران بر اساس جنسيت تفاوت معناداري وجود دارد. همچنين سوگيري هاي شناختي "اعتماد به نفس بيش از اندازه"، "روزآمدي اطلاعات"، "تأثير توجه" و "دسترسي پذيري" نيز در بين دو مقطع تحصيلي كارشناسي ارشد و دكتري داراي تفاوت معناداري بودند. ديگر يافته نيز نشان داد كه بين ميزان سوگيري هاي شناختي رخ داده كاربران در دو گروه كاربران (حوزه علوم انساني و حوزه فني-مهندسي) در 3 سوگيري "روزآمدي اطلاعات"، "تأثير توجه"، و "تأثير مواجهه صرف" تفاوت معناداري وجود داشت. بر اساس يافته هاي پژوهش ميتوان چنين نتيجه گرفت كه چون متغيرهاي جمعيت شناختي (جنسيت، مقطع تحصيلي و حوزه تحصيلي) ميتوانند بر ميزان بسامد برخي از سوگيريهاي شناختي در فرايند جستجوي اطلاعات موثر باشند، طراحان نظامهاي بازيابي اطلاعات و كتابداران بايد به اين موضوع در طراحي و ارزيابي نظام هاي اطلاعاتي توجه نمايند. البته در اين بين نبايد تاثير عواملي مثل گروه سني، تيپ هاي شخصيتي، طرح واره هاي ذهني، فرهنگ، ميزان سواد اطلاعاتي را نيز ناديده گرفت.
چكيده لاتين :
The important role of cognitive biases aspects at different
stages of information retrieval is mentioned in most information retrieval
models. So, it is necessary to understand cognitive aspects of behavior
and human interaction. Since cognitive biases is one of effective cognitive
aspects in information searching and users experience them, the effect
of these biases should be considered. Therefore, the purpose of this
study is to investigate the role of demographic variables in frequency
of cognitive biases in information retrieval. The method of this study is
survey, and in terms of purpose this is an applied research implemented in
combined method (qualitative and quantitative). The research population
was graduate students of Ferdowsi University (humanities students and
engineering students) studying at this university in second semester,
1397-1398. In this research, data were collected using stratified sampling
method. The required data for this research was gathered based on log file
and semi-structured interviews that were based on check list of different
cognitive biases. The content validity of interview questions was evaluated by KIS and
psychology specialists and the reliability of both instruments is also correlated with the
coefficient of agreement between the opinions of two evaluators that was 0.95. The results
showed that in the cognitive biases, including “anchoring”, “attention” and “mere exposure”,
there was a significant difference between the frequency of these biases occurrences in
users based on gender. Also, in the cognitive biases, including “overconfidence”, “recency”,
“attention” and “availability”, there was a significant difference between the frequency of these
biases occurrences in users based on grade (M.A. and PhD). Other findings showed that in the
cognitive biases, including “reency” and “attention”, there was a significant difference between
the frequency of these biases occurrences in users based on the field of study (humanities
and engineering). Based on the findings of this research, it can be concluded that designers of
information retrieval systems and librarians should pay attention to the demographic variables
(gender, degree and field of study) in designing and evaluating information systems because
these variables can affect frequency of some biases occurrences in information searching. Of
course, the impact of factors like age group, character types, mental schemas, culture and
information literacy rate should not be overlooked.
