رويارويي عباسيان و امويان اندلس با فاطميان در مغرب

با ظهور فاطميان در مغرب در آستانۀ قرن چهارم هجري، مرحله جديدي از رويارويي حكومت‌‌هاي اسلامي آغاز شد. دعوي و تلاش حكومت فاطمي براي تحقق خلافت فراگير اسماعيلي، با واكنش حكومت‌‌هاي عباسي و اموي اندلس در شرق و غرب جهان اسلام همراه شد. به‌رغم اينكه به‌واسطۀ موانع متعدد تاريخي و سياسي، اتحاد رسمي و عملي ميان اين دو حكومت براي مقابله با حكومت فاطمي ممكن نبود، در چارچوب رويارويي با فاطميان ممانعت از گسترش قلمرو، تحديد قدرت و تضعيف آن‌ها، هركدام به صورت جداگانه، اقدامات تقابلي‌ خاصي را به اجرا درآوردند. بنا بر يافته‌‌هاي اين بررسي تاريخي، عباسيان با ممانعت از تسلط فاطميان بر مصر، ايجاد سدّ دفاعي با تأسيس سلسلۀ اخشيدي و تشكيك در نسب فاطميان، ضمن ممانعت از گسترش متصرفات فاطميان به سوي عراق، نقش چشمگيري در ايجاد و تشديد بحران داخلي در مغرب براي آن‌‌ها داشتند. امويان اندلس نيز در واكنش به معارضه‌جويي‌‌هاي فاطميان، با حمايت از گروه‌‌هاي مخالف خلافت فاطمي، دعوي خلافت، اقدامات نظامي و حضور مستقيم در مغرب (اقصي) واكنش نشان دادند. در نتيجۀ اين اقدامات، فاطميان با بحران‌‌ها و شورش‌‌هاي متعدد داخلي روبه‌رو شدند و قدرت خود را براي تقابل فراگير با حكومت‌‌هاي عباسي و اموي از دست دادند.