مفهوم انسان كامل معصوم در پرتو تفكّر نوصدرايي (با تأكيد بر آراي شهيد مطهري و استاد جوادي آملي)

نظام حكمت صدرايي با روش‎شناسي خاص فلسفي، زمينه ساز طرح بسياري از مباحث كلامي و عرفاني بعد از خود بوده است. از جمله، مباحث مربوط به «انسان كامل» كه طرح آن در كتب عرفاني گسترش يافت. اين امر با بكارگيري و جعل اصطلاح «انسان كامل» توسّط ابن عربي آغاز شد. پس از آن ملاصدرا در آثار مهمّ خود، جهات گوناگوني از شئون «انسان كامل» به‌ويژه انسان كامل معصوم را مطرح كرده است. شارحان فلسفۀ صدرايي نيز كم‌وبيش به اين مباحث توجّه داشته اند. از اين ميان، شهيد مطهري و آيت الله جوادي آملي هر كدام با رويكردي متفاوت، تحقيقات زيادي در اين باره انجام داده‌اند. مقالۀ پيش رو درصدد تبيين آراي اين دو انديشمند، دربارۀ وجه مفهومي اصطلاح «انسان كامل» است. اين مطالعۀ تطبيقي در سه بخش «پيشينۀ كاربرد اصطلاح»، «تعريف‌ها» و «انسان كامل معصوم» انجام شده است. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه شهيد مطهري به پيشينۀ اصطلاح «انسان كامل» توجّه بيشتري داشته و تعريف غير نقلي خويش از اين مفهوم را بر مباحث قوّه و فعل فلسفي استوار كرده است؛ اما آيت‌الله جوادي آملي به محتواي اصطلاح، بيش از پيشينۀ آن عنايت داشته و تعاريف غير نقلي خويش را بر مباني نظري و سلوك عرفاني، بنا نهاده است. در آثار شهيد مطهري در مقام تمايز انسان كامل معصوم از غير معصوم، جنبۀ كلامي غالب شده و از اين رو طرح روشمندي براي تبيين جايگاه تكويني انسان كامل معصوم مشاهده نمي‌شود؛ اما در مقابل جوادي آملي به‌نحو روشمند، مفاهيم عرفاني را در مسير تبيين مقامات موهوبي و ولايت تكويني امامان معصوم و انسان كامل به خدمت گرفته است.