بازتخصيص خاموش آب در حوضه زاينده‌رود

Silent Reallocations in Zayandehrud River Basin

تحولات اقتصادي و اجتماعي، تنوع و افزايش نيازهاي آب را به همراه داشته است. محدوديت منابع آب تجديدپذير حوضه‌هاي آبريز ممكن است در بسياري از موارد عامل محدودكننده رشد نيازهاي آب نبوده و استمرار افزايش مصارف و به تبع آن جابه‌جايي حقوق آب و بازتخصيص را به دنبال داشته باشد. بازتخصيص به طور كلي ظرفيتي براي مديريت تقاضاي آب براي مواجهه با كم‌آبي است؛ اما سازوكار آن مي‌تواند متنوع باشد. وضعيت حكمراني و حقوق آب مناطق مختلف تعيين مي‌كند بازتخصيص چقدر بر مبناي عدالت و پايداري و يا زور و قدرت صورت گرفته است. در اين مقاله با بررسي اسنادي و مصاحبه‌هاي ميداني، تجربه بازتخصيص در حوضه زاينده‌رود مورد بررسي قرار گرفت. در حوضه زاينده‌رود سه سازوكار براي بازتخصيص شامل بازتخصيص از حقابه‌هاي قديمي به مصارف مورد نظر دولت، بازتخصيص از پايين‌دست به بالادست و بازتخصيص از بهره‌برداران قديمي آب زيرزميني به صاحبان چاه‌هاي جديد مشاهده مي‌شود. فقدان شفافيت و عدم مشاركت حقابه‌داران در تصميم‌گيري‌هاي بازتخصيص موجب گرديد جلب رضايت و جبران خسارتي صورت نگيرد كه در اين مقاله از عنوان بازتخصيص خاموش براي توصيف آن استفاده شده است. طي يك دهه اخير حوضه زاينده‌رود شاهد واكنش‌هايي نسبت به تبعات بازتخصيص خاموش بوده است. واكنش‌هاي دولت نشان از سردرگمي و تعلل در تصميم‌گيري و ناتواني از اجرا دارد و واكنش جامعه نيز با وجود پيشرفت‌هاي قابل توجه در ارتقا آگاهي و گردش اطلاعات، سازماندهي و مكانيزم نمايندگان، به دليل مطالبه صرف آب و عدم پيگيري فرصت‌هاي توسعه كم‌آب‌بر، موجب پيچيدگي بيشتر مديريت مسائل اين حوضه شده است.

Social and economic changes can multiplicate and rise water demands. As witnessed in many cases around the globe, limited renewable water resources have not effectively played a confining role for the developments, and with the rising demands, subtle transfer of rights or reallocations have taken place. Reallocation can be considered as a strategy to curb the issues of water scarcity and to exercise water demand management, in very different ways. Governance and water rights are determinative factors for the quality of reallocation with regard to the issues of equity and sustainability. By conducting a qualitative research through interviews, observations and document analysis, in this paper we have investigated the process of reallocation in Zayandehrud basin, Iran. The research revealed three mechanisms of reallocation: from previous right-holders to the government-defined purposes; from downstream to upstream; and from previous groundwater right-holders to new users. Lack of transparency and stakeholder participation in the reallocations without taking compensative measures is why here we have coined this experience a “silent reallocation”. As with the growing effects of silent reallocations, Zayanderud basin has witnessed contentious interactions among right-holders and the government. Reactions and decisions by the government reveal confusion and inability to deal with the complicated circumstances of the reallocations occurred. Meanwhile, though the reactions by the right-holder groups of farmers imply for raised local awareness and tremendous improvements in their social capacity to organize their power and influence, the sole request for furthering their access to water has complicated the controversies without distinguishable outcomes.