اثر تنش خشكي بر عملكرد، اجزاي عملكرد و برخي خصوصيات فيزيولوژيكي هفت رقم جو

Effect of drought stress on yield, yield components and some physiological characteristics of seven barley varieties

به منظور بررسي اثر تنش كم آبياري بر برخي خصوصيات فيزيولوژيك رشد ارقام جو، آزمايشي در دو سال زراعي 1381-83 تحت شرايط گلداني و مزرعه اي انجام گرفت. هدف از انجام آزمايشات گلداني، فراهم آمدن امكان كنترل ميزان دقيق آب مصرفي بود. در سال اول تعداد 15 لاين و رقم جو در يك آزمايش گلداني بصورت كرت هاي خرد شده در پايه طرح كاملا تصادفي مورد بررسي قرار گرفتند. عامل اصلي شامل چهار تيمار آبياري %100، %70، %40 و %10 ظرفيت زراعي و عامل فرعي شامل 15 لاين پيشرفته جو بود. در سال دوم به منظور بررسي اثر سطوح تنش خشكي در شرايط مزرعه، سه ژنوتيپ برگزيده از سال اول، بصورت كرت هاي خرد شده در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي مورد بررسي قرار گرفتند. كرتهاي اصلي شامل سه تيمار آبياري %100، %75 و %50 جبران تبخير و تعرق محصول (كل آب خالص مورد نياز گياه)، و كرتهاي فرعي شامل سه ژنوتيپ برگزيده جو بود. نتايج سال اول نشان داد كه اعمال تيمار تنش خفيف تاثير معني داري بر عملكرد دانه اكثر ارقام نداشت. با افزايش شدت تنش اين اثر معني دار بود. دو لاين Bah/79 و wal/WI تحت شرايط تنش در مقايسه با ساير ارقام از عملكرد بالاتري برخوردار بودند اين دو لاين از راندمان مصرف آب، نسبت پنجه بارور به كل و طول ريشك بالاتر و ارتفاع بوته كمتري برخوردار بودند. در سال دوم اعمال تيمار 75 درصد، اثر معني داري بر كاهش عملكرد دانه و اجزا عملكرد نداشت اين اثر براي تيمار آبياري 50 درصد معني دار شد. با افزايش شدت تنش ميانگين محتواي نسبي آب كاهش يافت. بين سطوح آبياري به لحاظ كاهش مساحت برگ پرچمي اختلاف معني داري وجود داشت. تجزيه عليت عملكرد دانه نشان داد كه در تيمار آبياري 50 درصد، اجزا حاضر در معادله و تاثيرگذار بر عملكرد، تفاوت محسوسي با شرايط مطلوب داشت. تجزيه عليت راندمان مصرف آب نشان داد كه اثر مستقيم شاخص برداشت بر راندمان مصرف آب در هر دو شرايط عادي و تنش بيش از مقدار اين اثر از طريق بازدهي تبخير و تعرق بود. رقم ماكويي تحت هر دو شرايط آبياري مطلوب و نيز اعمال تنش از عملكرد پايين تري در مقايسه با دو ژنوتيپ ديگر برخوردار بود. لاين Bah/79 تحت شرايط مطلوب و شرايط تنش به لحاظ عملكرد دانه و بسياري از صفات وابسته به عملكرد برتر بود با اين حال كاهش بيشتر عملكرد اين ژنوتيپ در تيمار آبياري 50 درصد در مقايسه با لاين wal/WI، سبب پايين تر بودن ضريب حساسيت به خشكي فيشر براي لاين wal/WI در مقايسه با لاين Bah/79 و رقم ماكويي گرديد

In order to study the effect of drought stress on yield, yield components and some physiological characteristics of seven barley varieties, an experiment was conducted as split plot based on randomized complete blocks design with three replications. Studied factors in this experiment consisted of drought stress as the main plot in two levels: Normal irrigation (Control) and drought stress (withholding irrigation after spike emergence) and 7 barley cultivars as subplots were included: Zarjo, Fajr 30, Nusrat, Reyhan, Afzal, Valfajr, and Reyhan 03. According to the results, drought stress reduced yield and yield components, but the percentage of protein, proline and superoxide dismutase activity increased. Drought stress had no effect on harvest index. The most plant height in Zarjo and Afzal varieties, number of spikelets and grain yield in Reyhan 03 and Fajr 30 varieties, the number of grains per spike in Afzal and Valfajr varieties, and highest thousand kernel weight in Reyhan and Afzal were recorded. Withholding irrigation after spike emergence decreased grain yield of Zarjo (91.20 %), Fajr 30 (11.29 %), Nusrat (72/40 5), Reyhan (63/36 %), valfajr (58/34 %) and Reyhan 03 (18.8%) compared to control treatment. In Afzal cultivar, drought stress had no significant effect on grain yield. Generally Reyhan 03 in stress and non-stress conditions known as the most appropriate