غاليان و حسنيان: واگرايي انديشه‌اي، همگرايي سياسي

Ghulats and Hassanids: Divergence of Thought, Political Convergence

قيام­هاي حسنيان در دورۀ خلافت عباسيان با قيام محمد بن عبدالله در سال 145 هجري آغاز شد. اين قيام به عللي همچون بيعت دو خليفۀ نخست عباسي با محمد، جايگاه وراثتي او، گستردگي تبليغات و طيف وسيع حاميان از اهميت ويژه­اي برخوردار بود. در ميان حاميان متنوع اين قيام، برخي رهبران غلات نيز حضور داشتند. افرادي كه ميان آراء آنها با باورهاي نخستين حسنيان همگرايي حداقلي وجود داشت. در اين مقاله با روش توصيفي تحليلي، عوامل مؤثر در حمايت غاليان از قيام محمد بن عبدالله، با وجود همگرايـي حداقلي ميـان باورهاي آنها مورد توجه قرار گرفته ­است. نتيـجۀ اين بررسي نشان مي­دهد رهبران غالي براي جذب حاميان بيشتر، با استفاده از شرايط ايجاد شده همچون مرگ بزرگان علوي و تبليغ حسنيان درخصوص مهدويت محمد بن عبدالله، معناي دلخواه خود از مهدي (منجي بودن محمد) را به پيروان خود تعليم دادند. امري كه پذيرش آن، افضليت حسنيان براي امامت را در خود مستتر داشت. از سوي ديگر تأكيد بر لزوم قيام مسلحانه و حذف مخالفان در تعليمات آنها، ضمن تأكيد بر ظهور و قيام منجي (محمد) براي پر كردن جهان از عدل، با وجود همگرايي حداقلي باورها و اهداف غاليان و حسنيان، در ظاهر نزديكي آنها به دو باور حسنيان يعني افضليت براي امامت و لزوم قيام مسلحانه را در پي داشت. امري كه نهايتاً حمايت برخي غاليان از قيام محمد را رقم زد.

The revolts of the Hassanids during the Abbasid Caliphate began with the revolt of Muhammad Ibn Abdullah in 145 AH. His uprising was of particular importance for reasons such as the allegiance of the first two Abbasid caliphs to him, his hereditary position, the massive propaganda about him, and his wide range of supporters. Among the various supporters of the uprising were some Ghulat leaders, people who shared few of the views and beliefs of the Hassanids. In this article, through a descriptive-analytical method, the factors influencing the Ghulats’ support for the uprising of Muhammad Ibn Abdullah, despite the minimal convergence of their beliefs, have been considered. The results of this study show that Ghulat leaders, in order to attract more supporters and teach their followers their own desired meaning for the Mahdi, made use of the circumstances created by the death of the Alavid elders and the Hassanids’ propaganda about the Muhammad Ibn Abdullah. On the other hand, Ghulats’ emphasis on the need for an armed uprising and eliminating the opposition in their teachings, while emphasizing the resurrection of the Mahdi to fill the world with justice, led to their acceptance of the two beliefs of the Hassanids: their superiority for Imamate and the necessity for an armed uprising. This eventually led to the support of some Ghulats for Muhammad’s uprising.