امكان و امتناع خردورزي سياسي در حكمت متعاليه

هدف پژوهش حاضر پاسخ به اين سوال است كه آيا حكمت صدرايى واجد انديشه سياسي است؟ و مي‌توان از حكمت سياسي متعاليه سخن گفت يا خير؟ در راستاي پاسخ به اين پرسش، ديدگاه‌هاي رقيب ذيل دو گروه قائلان به عدم امكان خردورزي سياسي و قائلان به امكان خردورزي سياسي دسته‌بندى گرديد. نتايج پژوهش كه به روش توصيفي تحليل انجام شد، حاكي از آن است كه امتناع به يك معنا و امكان نيز در يك ساحت از خردورزي سياسي در حكمت متعاليه درست و پذيرفتني است. امتناع خردورزي سياسي به معناي امتناع وجود مباحث سياست و فلسفه سياسي در آثار ملاصدرا، پذيرفته نيست، چون حتي قايلان به انحطاط هم به وجود برخي اشارات مختصر در آثار ملاصدرا اذعان داشته و بنا به نظر ايشان، اين مطالب صرفا تكرار مباحث پيشينيان نيست، اگرچه ملاصدرا از آثار گذشتگان تغذيه كرده است. امتناع خردورزي سياسي در معناي امتناع استخراج مباني سياست و فلسفه سياسي از حكمت متعاليه، پذيرفتني است، چون از اصول متافيزيكي صرف نمي‌توان مباني و ديدگاه سياسي خاصي را نتيجه گرفت، بلكه اصول متافيزيكي قابل تطبيق انحصارى بر زمان و مكان و شرايط خاص نيست. امكان در ساحت نخست آن، يعنى وجود مباحث سياسي در آثار صدرا، پذيرفته است. امكان در ساحت دوم، به معناي ظرفيت حكمت متعاليه براي استخراج يك فلسفه سياسي منسجم، تنها هنگامى پذيرفتنى است كه ثابت شود اصول و مبانى فلسفى خاص فقط با نظام سياسى ويژه‌اى منطقاً ارتباط دارد، وگرنه مى‌توان دو يا چند فلسفه سياسى كاملا متضاد را از اصول واحدى استنتاج كرد.