سنتي باستاني در نظام خانقاه (ريشه‌يابي قاعدة «لا سلام علي الأكل»)

An Ancient Tradition in Khanqah: A Study on the Origin of the Tradition La-Salam- Alal-Akl

تصوف مجموعه‌اي از اصول عقيدتي و آداب ظاهري است. بي‌شك هر دوي اين ساحت‌ها با آيين‌هايي خارج از مرزهاي تصوف در ارتباط بوده‌ و از آنها تأثير پذيرفته است؛ براي مثال، بسياري از آداب ظاهري تصوف از آيين فتوت متأثر است. در اين پژوهش به يكي از آداب ظاهري و رسوم خانقاهي پرداخته مي‌شود كه احتمالاً با آيين فتوت از مجموعة آداب ايران باستان به مجموعة آداب تصوف اسلامي وارد و در مراحل بعدي، حتي حديث نبوي تصور شده است. براساس اين سنت كهن، فرد از سخن‌گفتن در زمان غذاخوردن منع مي‌شود. گرچه برخي از محققين ابوسعيد ابوالخير را مبدع احتمالي اين سنت برشمرده‌اند، چنين سنتي در اساطير و آموزه‌هاي مزديسنايي، آداب ملوك ساساني و آيين فتوت سابقه داشته است و به نظر مي‌رسد پس از ظهور اسلام، با آيين فتوت به نظام خانقاه راه يافته است. با بررسي منابع زردشتي، فتوت‌نامه‌ها، متون صوفيه و غيره مي‌توان سير انتقال اين سنت را از آداب ايران باستان به تصوف اسلامي پيگيري كرد. ريشه‌يابي چنين سنت‌هايي در ميان آيين‌هاي ديگر، ما را در ترسيم تصويري روشن‌تر از شيوة شكل‌گيري نظام خانقاه ياري مي‌كند.

Both the principles and the practices of Islamic mysticism were influenced by other religious groups. The practices of Sufism were influenced particularly by Fotowwa (an Iranian association also known as "Ayyar@n" or "Jawan-Mard@n"). In this article, the authors focus on one of Sufists' traditions based on which it is frowned upon to speak while eating. Some considered it to be based on a Hadith while others believed that it was against Islamic codes. It is attributed to Abu-Saeed Abul-Khair's Khanqah as well. However it seems that the tradition has its roots in an ancient Iranian etiquette which was passed on to Sufism probably through the practices of Fotowwa. Documents on the customs of Sufists and Fotowwa together with Zoroastrian codes and myths help us trace the origin of this tradition and have a better underestanding of the formation of Khanqah's customs and decorums.