زمان فلسفي در شعر حافظ

با تأمّل در آثار حكما و انديشمندان و فلاسفۀ شرق و غرب، مي‌توان‌ فهميد كه درك آن‌ها از «زمان» عمدتاً دو گونه بوده است: نخست زمان طبيعي و بيروني، معدود و تاريخي، مستمر و برگشت‌ناپذير كه مستقل از وجود و تجربۀ انسان قابل فهم است؛ ديگر زمان انساني و دروني، اساطيري و مقدّس، پايا و برگشت‌پذير كه انسان در درون خود آن را تجربه مي‌كند. در اين پژوهش، نگارندگان ضمن بيان مختصري از آراء حكما و صاحب‌نظران فلسفۀ غرب دربارۀ هر دو مفهوم زمان، اشعار حافظ را نيز بررسي كرده، در پايان به اين نتيجه رسيده‌اند كه حافظ هر دو معناي زمان را در ديوان خود با ذوق شعري و عرفاني و دقّت فلسفي مورد توجّه قرار داده و در لابه‌لاي اشعار خود از آن بهره برده است. از آن‌جايي كه زمان (وقت) در عرفان جايگاه ويژه‌اي دارد و بي ترديد حافظ دستي در عرفان نظري و عملي داشته است، بر اين اساس به زمان استفاده شده در اشعار حافظ از ديدگاه عرفا نيز اشاره شده است.