شيخ علاء الدوله سمناني و نقد نظريه وحدت وجود ابن عربي

نظريۀ وحدت وجود از اساسي‌ترين آموزه‌هاي تصوف و عرفان اسلامي‌ است. از نگاه عارفان مسلمان، موجود حقيقي تنها خداست و مخلوقات، ظهورات و شئونات آن موجود حقيقي هستند. اين انديشه از همان دورۀ نخست شكل‌گيري عرفان اسلامي ‌مطرح بوده و با ظهور ابن‌عربي از تبيين‌هاي دقيق‌تري برخوردار شد. شيخ علاءالدوله سمناني، از عارفان تأثيرگذار سدۀ هشتم هجري، با اين نظريه مخالفت كرده است. در اين مقاله، با روش تحليلي پس از اشاره به احوال و آثار سمناني و وضعيت زمانۀ وي، انتقاداتش درباره نظريۀ وحدت وجود را بررسي و نقادي كرده‌ايم. در‌نتيجه برآنيم كه سمناني به‌واسطۀ اعتقادش به ضرورت تفكيك ميان آموزه‌هاي دين اسلام و آيين‌هاي هندي همچون بوديسم و جلوگيري از بروز انحراف در توحيد اسلامي، و به سبب نرسيدن به عمق كلام ابن‌عربي دربارۀ وجود مطلق مقسمي ‌و تنزيۀ نهفته در آن و نيز خلط ميان اعتبارات وجود، كلام وي در موضوع وحدت وجود را نقد كرده و به وحدت شهود قائل شده است. سمناني وحدت شهود را نيز كمال نهايي سلوك ندانسته و مقام عبوديت را آخرين منزل از منازل سلوك عرفاني مي‌داند