استعارۀ ادبي و استعارۀ مفهومي

The Literary Metaphor and the Conceptual Metaphor

از زماني كه جرج ليكاف و مارك جانسون در كتاب استعاره‌هايي كه با آنها زندگي مي‌كنيم (1980م.)بحث استعارۀ مفهومي را مطرح كرده‌اند، نزديك به چهار دهه مي‌گذرد كه در اين سال‌هاي نسبتاً طولاني، نظريۀ آنان طرفداران بسياري يافته و در بررسي‌هاي زباني و پژوهش‌هاي ادبي فارسي نيز نگاه به انديشۀ اين دو زبان‌شناس آمريكايي، جايگاه ويژه‌اي پيدا كرده‌است. در اين مقاله، ابتدا اشاره‌اي به اين نكته مي‌شود كه اين دو صاحب‌نظر، درواقع مبدع و بنيان‌گذار استعارۀ مفهومي نبوده‌اند و همان‌طور كه ريچاردز گفته است، سابقۀ اين گونه از استعاره به زماني بسيار دورتر بازمي‌گردد؛ سپس، به مدد ديدگاه‌هاي صاحب‌نظران اسلامي و غربيِ بلاغت و تعاريفي كه از استعارۀ ادبي و استعارۀ مفهومي به دست داده‌اند، به تفاوت‌هاي اين دو نوع از استعاره پرداخته مي‌شود تا بر اين نكته تأكيد شود كه هر يك از اين دو تعريف از استعاره بايد در جاي خود پذيرفته شوند و نمي‌توان با پذيرش يكي، ديگري را ناديده گرفت. يكي دانستن اين دو مقوله، ارزش ذاتي و استقلال هر دو را مختل مي‌كند و حتي ممكن است ذهن را به انتخابِ يكي و ناديده گرفتن ديگري واردار كند؛ همچنان‌كه اين اتفاق كمابيش رخ داده است، يا دست‌كم كساني به دنبال رقم‌زدن چنين اتفاقي بوده‌اند. از يك‌سو، اصرار جرج ليكاف در مقالۀ «نظريۀ معاصر استعاره» (1993م.) براي نادرست دانستنِ تعريف‌هاي سنتي استعاره و از سوي ديگر، اقبال شيفته‌واري كه طي ساليان اخير به استعارۀ مفهومي شده‌است، از علل شكل‌گيري اين مقاله بوده‌اند. با اين ‌حال، در اين نوشته، با ديدۀ انكار به هيچ‌ يك از دو مقوله نگاه نكرده‌ايم و براي تثبيت جايگاه هر دو مفهوم تلاش شده‌است. بنابراين، دستاوردهاي استعارۀ مفهومي، هم در زبان و هم در ادبيات تبيين شده و اين نتيجه حاصل شده‌است كه اين گونۀ نوظهور، بدون آنكه عرصه را بر استعارۀ ادبي تنگ كند، مي‌تواند در پژوهش‌هاي زباني و ادبي، ابزار بسيار مناسبي باشد.

It has been about four decades since George Lakoff and Mark Johnson brought up the notion of conceptual metaphor in their book Metaphors We Live By (1980). Since then, this theory has found numerous followers and accordingly it has been applied to Persian linguistic and literary researches as well. This essay contends that these two thinkers were not in fact the originator of conceptual metaphor and that, as Richards says, the theorization of this type of metaphor goes back to the olden times. The article attempts to compare literary and conceptual metaphor through the thoughts of Islamic and western masters of eloquence and the definitions of literary and conceptual metaphor that they have given in order to highlight the point that the definition of these two kinds of metaphor should be distinctly recognized and the consideration of one should not result in the overlooking of the other. Considering these two types as the same, undermines their value and independence and may even force the mind to choose one and ignore the other- there are cases in which this has happened or at least some writers have intended to do so. On the one hand George Lakoff’s insistence on rejecting traditional definitions of metaphors in his essay titled “The Contemporary Theory of Metaphor” (1993) and on the other hand the enthusiastic acclamation of conceptual metaphor in recent years are some of the reasons for doing this study. In this article, however, neither of these two notions are denied and efforts are made to consolidate the status of both of them. So the outcomes of conceptual metaphor in both language and literature are illustrated and it is argued that this new type of metaphor does not cause limitation to literary metaphor, but can be an appropriate element in linguistic and literary studies.