كاركرد عنصر «فضا‌سازي» در خلق محتواي حماسي در «هفت‌خان اسفنديار» از شاهنامة فردوسي

The Influence of the Element of Mood in Creating Epic Content in “Haft Khan Esfandiyar” of Ferdowsi’s Shahnameh

در عرصه داستان پردازي معاصر، شناخت نوع ادبي يك اثر و ويژگي هاي آن، به بررسي عناصر سازنده آن داستان منوط شده است. يكي از مهم ترين و تاثيرگذارترين اين عناصر، عنصر «فضاسازي» است. بهره گيري مناسب از عنصر فضاسازي، به ويژه در آثار حماسي، اهميت خاصي دارد؛ زيرا شاعر حماسي از طريق آن مي تواند فضاي حاكم بر اثر را به خواننده منتقل سازد. در اين پژوهش، عوامل موثر در فضاسازي و خلق محتواي حماسي، با تكيه بر داستان «هفت خان اسفنديار» از شاهنامه فردوسي بررسي و معرفي مي شود؛ چون با درنظرگرفتن قدرت حكيم طوس در سرودن حماسه ملي ايران، براي شناخت ويژگي هاي نوع ادبي حماسي، بررسي داستان هاي شاهنامه ضروري به نظر مي رسد. فردوسي در هفت خان اسفنديار، با بهره گيري از عنصر «خرق عادت» در قالب نيروهاي آسماني، عناصر زميني و طبيعي و امور جادويي؛ فضا و محتوايي متناسب با روح حماسه را خلق كرده است. همچنين نمايش دلاوري هاي «اسفنديار» در گذر از هفت خان، به ياري «اغراق»، به عنوان جزء جدايي ناپذير حماسه، باعث پررنگ شدن فضاي حماسي داستان شده است. در اين داستان اغراق ها گاه به صورت مستقيم و گاه در قالب تشبيه، استعاره، مفاهيم كنايي و يا در سياق كلام، به تلقين روح حماسي داستان منجر شده و استفاده به جاي فردوسي از اين آرايه ها در كنار خوارق عادات، در ايجاد محتواي حماسي هفت خان اسفنديار نقش بسزايي داشته است.

In the field of contemporary storytelling, recognizing the literary type of a work and its characteristics depends on assessing the constructive components of that story. One of the most important and influential of these components is the mood. Proper use of the mood is very important, especially in epic works. This is because the epic poet can convey the dominant atmosphere of the work to the reader. This study examines and identifies influential factors in mood and the creation of epic content in the story of “Haft Khan Esfandiyar” from Ferdowsi’s Shahnameh. Considering Ferdowsi’s masterfulness in composing the national epic of Iran, analyzing the stories of Shahnameh is necessary in understanding the features of this literary genre. In “Haft Khan Esfandiyar,” Ferdowsi has created a mood and content appropriate to the nature of epic by using the element of “defamiliarization” in the form of celestial forces, natural elements, and magical affairs. Moreover, the heroism of Esfandiyar in passing through “Haft Khan,” with the help of hyperbole, which is an inseparable part of epic, has highlighted the epic mood of the story. In this story, exaggeration sometimes directly and sometimes in the form of similes, metaphors, irony or in the context, effect the epic mood of the story, and the proper use of these devices by Ferdowsi, together with defamiliarization, plays a significant role in creating the epic content of “Haft Khan Esfandiyar.”