كليدواژه :
افضل , تذكرۀ افضل , تذكره نويسي , بخارا , ماوراءالنهر
چكيده فارسي :
افضل مخدوم پيرمستي، اديب، شاعر و تذكرهنويس هراتيتبار بخارايي (ف1334ق/1916م) است. افضل بنابر اشارۀ خود در مقدمه، تذكرۀ افضلالتذكار في ذكرالشعراء و الاشعار مشهور به تذكرۀ افضل را به سفارش امير وقت بخارا، عبدالاحدخان (حك.1303-1328ق/ 1886-1910م)، در سال 1322 ق/1904م در شرح حال صدوسي‌وهفت (137) شاعر معاصر خود در محيط ادبي بخارا و مناطق فارسيزبان مرتبط با اين امارت را كه در بخارا اقامت داشتند، از سال 1202 ق/1787-1788م تا سال تدوين تذكره تأليف كرد. آگاهي هاي ما در زبان فارسي دربارۀ اين تذكره و مؤلف آن بسيار ناچيز و بعضاً نادرست است. اطلاعات مندرج در منابع پژوهشي افغانستان، تاجيكستان و ازبكستان نيز خالي از خطا نيست. مسئلۀ اين پژوهش معرفي تذكره، تذكرهنويس و تحليل ديدگاه هاي انتقادي مؤلف آن است. نگارنده براي تبيين اين مسئله با استفاده از روش تحليل محتوا و دستاوردهاي رويكرد ژانري به متن به دنبال يافتن پاسخ براي پرسشهاي ذيل است: افضلمخدوم پيرمستي كيست و داراي چه ديدگاههاي انتقادي در تذكره است؟ افضلالتذكار في ذكرالشعراء و الاشعار چه نقشي در جريان تذكرهنويسي ادبي فارسي ماوراءالنهر در آغاز سدۀ بيستم در بخارا داشته است؟ نتايج تحقيق نشان داد اين اثر، تذكرۀ مستقلِ منثور ناحيهاي ـ عصري به زبان فارسي است كه نشانههايي از لهجۀ بخارايي را با خود به همراه دارد. ديدگاههاي انتقادي مؤلف را ميتوان در ذيل چهار عنوان «تاريخي ـ تحليلي، اخلاقي، سياسي ـ اجتماعي و بلاغي ـ جمالشناسانه» تحليل كرد. هرچند اين تذكرهنويس به سفارش امير وقت تذكرۀ خود را تأليف كرد و درنتيجه در ارائۀ ديدگاههاي انتقادي، پسند دربار و علائق شخص امير را دخالت داد، به دليل نقشي كه در احياي نام و آثار شاعران معاصر خود در محيط ادبي بخارا ايفا كرد، بلافاصله مورد توجه علاقهمندان شعر و ادب اين دوره واقع شد؛ به گونه اي كه همواره يكي از منابع تأليف و تحقيق پژوهشگران دربارۀ حيات ادبي محيط بخارا و مناطق مرتبط با آن بوده است.
چكيده لاتين :
Afzal Makhdoum Pirmasti is a poet and biography writer from Herat,
Bukhara (death: 1916). In the introduction of his Tadhkirah-ye Afzal al-
Tazkar fi Zekr al-Sho’ara va al-Ash’ar, also known as Afzal’s Biography of
Poets he declares that he wrote the book by order of the emir of the Emirate
of Bukhara, Abd al-Ahad Khan (1886-1910), in 1904 about 137 poets of
Bukhara and the Persian speaking regions — who lived in Bukhara — from
1787/1788 until the year of compiling the book. There is little known about
this author and his writing. The information about him in the sources in
Afghanistan, Tajikistan, and Uzbekistan are not without errors. Thus, this
study aims to introduce Afzal’s Biography of Poets and critical ideas. To
achieve this aim, the article seeks to find out who Afzal Makhdoum was,
what his critical ideas about biography were, and what role his book had in
Persian literary biography writing of Transoxiana. The findings show that
Afzal’s Biography of Poets is a piece of independent, regional,
contemporary prose in the Persian language and that it played a significant
role in the area and is considered as one of the main sources containing the
biography of the 19th- and 20th- century poets of Transoxiana. His critical
ideas could be classified into four categories: historical-interpretive, moral,
socio-political, and rhetoric-aesthetic. However, it was written by the order
of the emir. As a result, he considered the court and the personal interests of
the emir in presenting critical views. Yet, due to the important role he played
in reviving the names and works of his contemporary poets in Bukhara, he
immediately attracted the attention of poetry and literature enthusiasts of this
period so that his book has always been one of the main sources for
researches on the literature of Bukhara and its related areas.
