نقش ابريشم گيلان در روابط خارجي ايرانِ عصر قاجار

The Role of Silk of Guilan in the Foreign Affairs of Iran during the Qajar Era

با وجود آنكه گيلان از توانايي اقتصادي و توليدي در ساير محصولات اقتصادي نيز برخوردار است، اما به جهت اهميت ابريشم در اقتصاد گيلان و ايران، به‌ويژه صادرات اين محصول به كشورهاي خارجي، سبب توجه حكومت­هاي مركزي ايران و ساير كشورها به ابريشم گيلان شد. دوران اوج تجارت ابريشم ايران و گيلان، عصر صفويه بود؛ با اين حال، در دوره قاجاريه نيز هنوز ابريشم بخش عمده­اي از كالاهاي صادراتي ايران را تشكيل مي­داد. مهم­ترين عاملي كه موجب توجه بيشتر اروپاييان در اين دوره به ابريشم گيلان شده بود، رواج بيماري كرم ابريشم در اروپا و كمبود اين محصول در آنجا بود. اما به جهت تسلط روسيه بر مناطق ابريشم­خيز شمال ايران، انحصار تجارت اين كالا عملا در اختيار روس ­ها بود. انگليسي­ها نيز تلاش داشتند با واسطه بر اين كالاي ارزشمند دست يابند؛ از اين‌رو، ساير كشورهاي اروپايي قادر به تجارت ابريشم ايران در اين دوره نبودند. انحصار تجارت ابريشم توسط روس­ ها و انگليسي­ ها موجب شد تا معيشت بازرگانان و توليدكنندگان ابريشم ايرانِ عصر قاجار به نوعي وابسته به تجارتخانه­ها و سياست­هاي اين دو دولت شود. هدف از پژوهش پيش رو، تحليل نقش صنعت ابريشم گيلان و تأثير آن بر روابط انگلستان و روسيه با ايران عصر قاجار، با تكيه بر مطالعات اسنادي و تاريخي است. يافته­ هاي پژوهش نشان مي­دهد، با توجه به اهميت ابريشم، برخي از كشمكش­هاي سياسي دولت­ هاي روسيه و انگلستان در ايران، جهت كنترل بر اقتصاد و تجارت اين محصول بوده است. اين تجارت انحصاري موجب شد تا ساير كشورها قادر به رقابت با اين دو قدرت جهاني در زمينه تجارت ابريشم نباشند. در نهايت سياست ­هاي دو كشور ياد شده زمينه­ هاي ضعف ابريشم گيلان را فراهم نمود.

Although Gilan had economic and production potentials in other economic products, due to the importance of silk in the economy of Gilan and Iran, especially the export of this product to the foreign countries, the central governments of Iran and other countries paid attention to Gilan silk. The peak period of the silk trade in Iran and Gilan was the Safavid era. However, in the Qajar period, silk was still a major part of the Iran's goods exports. The most important factor that caused the Europeans to pay more attention to Gilan silk during this period was the prevalence of silkworm disease in Europe and the shortages of this product there. But due to the dominance of Russia over silk-producing areas of northern Iran, the monopoly of trade in this commodity was practically in the hands of the Russians. The British also tried to obtain this valuable commodity through intermediaries. Hence, other European countries were not able to trade in Iranian silk during this period. The monopoly of the silk trade by the Russians and the British caused the livelihood of the silk merchants and producers of Qajar Iran to become somewhat dependent on the trading houses and the policies of these two governments. The purpose of this study is to analyze the role of Gilan silk industry and its impact on British-Russian relations with Iran in the Qajar era relying on documentary and historical studies. Findings show that, due to the importance of silk, some of the political conflicts between the Russian and British governments in Iran have been to control the economy and trade of this product. This monopoly trade made it impossible for the other countries to compete with these two world powers in the field of silk trade. Finally, the policies of the two countries provided the grounds for the weaknesses of Gilan silk.