الگوهاي نام‌گذاري زنان در ادبيات مكتب‌خانه‌اي عصر قاجار: پژوهشي در تاريخ اجتماعي ادبيات عامه در ايران

Patterns of naming of female characters in Qajarid traditional school literature: A study on the social history of popular literature in Iran

روشها، الگوها و قواعد نام گذاري شخصيت هاي داستاني به سبب نقشي كه در نشان دادن منويات توليدكنندگان داستانها دارند در مطالعات جديد نقد ادبي و نيز در مطالعات تاريخ اجتماعي زبان و ادبيات حايز اهميت انگاشته شده اند. بررسي شيوه‌ها و مبناهاي مختلف نامگذاري اشخاص در اين گونه از ادبيات به‌ويژه در ادبيات عامه مي‌تواند علاوه بر آشكارساختن ويژگيهاي شخصيتي و فراهم ساختن امكاني براي بازشناسي جهان مطلوب پديدآورندگان‌شان، بازتاب‌دهندۀ چارچوبهاي فكري و فرهنگي اجتماعي اي باشد كه اين ادبيات در آنها توليد شده اند. در اين مقاله با انتخاب مجموعه‌اي شامل هفتاد متن از داستانهاي عامۀ رايج در ادبيات مكتب خانه اي عصر قاجاري (بر اساس روايت و تنظيم حسن ذوالفقاري و محبوبه حيدري) و تحليل محتواي آنها در كنار بررسي آماري نامهاي مورد استفاده در اين داستانها و دسته‌بندي اين نامها با استخراج مبناهايي كه توليدكنندگان اين داستانها در ذهن داشته‌اند، و سپس بررسي تفاوت هاي اين مبناهاي نامگذاري، براي شخصيت هاي زن و شخصيت هاي مرد در اين داستان ها، نشان داده شده است كه الگوي متعارف و متداول نام گذاري زنان در ادبيات داستاني قاجاري، به‌عنوان يك شاخصۀ فرهنگي و اجتماعي برآمده از جهان زيستۀ قاجاري، به‌روشني تابعي از متغيرِ جنسيت بوده است كه اين نيز به نوبه خود از جمله به ميزان حضور زنان در اجتماع و نوع نگرش جامعه به آنان نيز ناظر بوده است.

Because of its function in revealing the story maker/ story teller's mentalities, pattern of naming the fictional characters is considered as an important topic in new studies of literary criticism as well as in studies of the social history of language and literature. A study on the different ways and methods of naming people in the fictions, especially in popular literature, can reveal the characteristics of their creators, pave the way to identify their desired world, and reflect the intellectual and socio-cultural frameworks in which these fictions produced..
By examining a collection of seventy texts of popular stories used in traditional schools (Maktabkhanas) in Qajarid Iran (selected and edited by Hassan Zolfaghari and Mahboubeh Heydari) and analyzing their content along with statistical review of the names used in these stories and classifying these names by extracting the patterns on which the creators named the characters of fictions, the authors of the article tried to show what the creators of these stories had in their mind. They also examined the differences between these naming patterns, for female characters and male characters in these stories, to show that the conventional pattern of naming women in Qajarid fiction, (as a cultural and social indicator of the Qajarid lived-world), were explicit function of the sex-gender variable, which in turn was depended to the rate of women's participation in society and society's attitude to the women.