نقد مفهوم سالك/عارف ـ هنرمند از ديدگاه سنت‌گرايان بر اساس مطالعات تاريخ اجتماعي

The Critique of the artist-mystic concept from the perspective of traditionalists based on studies of social history

سالهاست كه رويكرد سنت‌گرايان به خوانش آثار هنري سنتي تبديل به پارادايم اصلي در فضاي دانشگاهي ايران شده است. به باور سنت‌گرايان هنرهاي سنتي و از جمله هنرهاي مرتبط با كتاب‌آرايي به ويژه نگارگري، بازتاب‌دهنده عالم مثال هستند و تصاوير به كاررفته در آنها صرفاً بازنمايي عالم واقع نيستند. اين ديدگاه باعث شده است تا بسياري از ايشان نگارگر را فراتر از يك هنرمند معمولي بلكه در جايگاه سالك يا عارفي حقيقت‌بين بنشانند كه توانسته است با دركي شهودي، صُور مثالي را ببيند و در اثرش آنها را بازنمايي كند. از اين رو مسئله اين پژوهش آزمون مفهوم «سالك/عارف ـ هنرمند» است كه عموماً سنت‌گرايان در تحليل شخصيت هنرمند سنتي روي آن تأكيد مي‌كنند. از اين رو در اين پژوهش با تركيب روش‌هاي تاريخي و توصيفي و با تدقيق در گزارشهاي دست‌اول، نحوه زيست اجتماعي و اخلاقي هنرمندان نامدار ايراني در عهد تيموري و صفوي، بررسي شده تا اين ادعاي سنت گرايان در ارتباط با جايگاه هنرمند به آزموني تاريخي گذاشته شود. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد آنچه از زندگي نام‌آوران هنري ايران در متون دست‌اول تاريخي نقل شده است بيش از اينكه حاوي بيان سلوك اعتقادي يا عارفانه آن‌ها باشد تصويرگر انسان‌هايي عادي وليكن توانمند و خلاقي است كه گاه رفتاري مغاير با اخلاق عُرفي و حتي شرعي بروز مي‌داده‌اند. در نتيجه برخلاف تصور رايج، مي‌توان گفت كه قائل شدن به مقام سالك/عارف ـ هنرمند براي نگارگران ايراني صرفاً مبتني بر نگرشي ذهنگرايانه است و اين ادعا با يافته‌هاي تاريخي قابل تأييد نيست .

For years, the Traditionalist approach to reading traditional works of art has become a major paradigm in Iran's academic studies of arts. Traditionalists believe that traditional arts, including those related to Kitab Araei, especially painting, reflect the world of ideals, and the images used in them are not merely representations of the real world.
This view has led many of them to place the painter beyond the ordinary artist, as a mystic, the artist, with an intuitive understanding of ideas forms, has ability to represent idealistic forms in his work. In this article, based on credible historical reports, the social and moral life of famous Iranian artists in the Timurid and Safavid eras is studied, in order to To examine the claims of traditionalists about the mystical life of the artist.
The research findings show that what has been quoted from the lives of prominent Iranian artists in historical texts, is more about ordinary people than a mystics or mystical behavior of them. It narrates ordinary but capable and creative human beings that in some cases, they behaved contrary to religious and customary morals and rules. As a result, contrary to popular belief, it can be said that assigning a mystic-artist status to Iranian painters is based solely on a subjective attitude. an‎d this claim of traditionalists about the mystical status of artists is not only inconclusive with historical findings, but in many cases faces serious challenges in studying the lives of artists of that time.