تحليلي بر رويكرد مذهبي تاريخ‌نگاري صفوي از جنگ‌هاي شيوخ صفوي؛ روايتي مقدس از جنگ‌هايي مقدس

An Analysis of the Religious Approach of Safavid Historiography to the Wars of Safavid Sheikhs: A Sacred Narrative of Sacred Wars

طريقت صفوي در زمان شيخ جنيد (مرگ 864 ق) و شيخ حيدر (مرگ 893ق) با عبور از مرحله سجاده­نشيني و ارشاد از راهبرد نظامي براي نيل به اهداف سياسي خويش استفاده نمودند. آن‌ها توانستند قدرت و نفوذ در امور دنيوي را به قدرت معنوي رهبران طريقت صفوي ضميمه ساخته و تشكيلات منسجم نظامي­اي را به وجود آورده كه ياري­گر شاه­ اسماعيل­ اول (حك930-907ق) در تشكيل سلسله صفويان بود. پژوهش حاضر با رويكردي توصيفي ـ تحليلي و با تكيه بر شيوه گردآوري اطلاعات از منابع تاريخي، درصدد پاسخ به اين سؤال مي­باشد كه: جنگ‌هاي دوره شيخ جنيد و حيدر در تاريخ‌نگاري دوره صفوي چگونه بازتاب يافته ­اند؟ به نظر مي­رسد كه تاريخ‌نگاري صفوي سعي نموده با روايتي تقديس ­گرايانه، جنبه­­ اي مقدس به اين جنگ‌ها ببخشد. يافته‌ها نشان مي­دهد كه شكست و پيروزي در جنگ‌هاي اين دوره بار حماسي به خود گرفته اما اين حماسه‌سرايي‌ها رنگ و بوي اعتقادي و مذهبي دارند و نه ملي. به‌واقع تاريخ‌نگاري صفوي روايتي مقدس از جنگ‌هايي مقدس ارائه نموده كه هر رخدادي (چه پيروزي و چه شكست) در بافتاري از تقدس­ گرايي مورد ارزيابي قرار گرفته است. در همين راستا مورخان صفوي از تعابير قرآني و حديثي و همچنين ايجاد شباهت ميان رهبران طريقت صفوي و ائمه معصومين (عليهم­ السلام) براي بيان و روايت اين جنگ‌ها استفاده نموده ­اند.

By surpassing the stage of prostration and guidance, the Safavid tariqa at the time of Sheikh Junayd (died in 864 AH) and Sheikh Haydar (died in 893 AH) adopted a military strategy to achieve their political goals. They were able to attach power and influence in worldly affairs to the spiritual power of the leaders of the Safavid tariqa and create a cohesive military organization that aided Shah Ismail-I (930-907 AH) in establishing the Safavid dynasty. Relying on collecting information from historical sources, the present descriptive-analytical study seeks to answer that question that how the wars fought in Sheikh Junayd and Sheikh Haydar's era have been reflected in the historiography of the Safavid period. It seems that Safavid historiography has tried to give a sacred aspect to these wars using a sacred narrative. The findings show that defeats and victories in the wars of this period have assumed an epic burden, but this epic writing practice has a religious rather than a national atmosphere. In fact, Safavid historiography has presented a sacred narrative of sacred wars in which every event (whether victory or defeat) has been evaluated within a context of sanctity. Against this backdrop, in describing and narrating these wars, Safavid historians have used Qur’anic and Hadith-based expressions besides drawing similarities between the leaders of Safavid tariqa and the Imams (AS).