الگويي براي بررسي مفاهيم كليدي سياسي اجتماعي در تاريخ ايران معاصر؛ مسئله روش

A Model for Studying Socio-political Key Concepts in the History of Contemporary Iran

انبوه و شتاب رخدادهاي صد سال اخير ايران، زمان ايراني را دچار فشردگي و مفاهيم زبان فارسي را دچار آشوب كرده است. اين آشوب معنايي در ميدان واژگاني يك مفهوم و رقابت واژه‌هاي هم‌خانواده به‌خوبي نمايان مي‌شود. «رنجبر»، «مستضعف»، «زحمتكش»، «تهي‌دست» و «قشر آسيب‌پذير» را مي‌توان متعلق به ميدان واژگاني «فرودستان» دانست و اين پرسش‌ها را مطرح ساخت كه دلايل پديدآيي هر كدام از آنها چه بوده است و چه طور در دوره‌اي خاص به واژگاني كليدي در رويدادها و دوره‌هاي تاريخ معاصر بدل شده‌اند؟ روابط قدرت و ايديولوژي پنهان در پس گفتمان‌هاي مولد و مبلغ اين واژه‌ها كدام اند؟ چه بينامتنيتي در اين ميان وجود دارد؟ هر واژه چه طور هژمون شده است؛ چه مدلول‌هايي داشته و در طول زمان چه چرخش‌هاي معنايي اي را از سر گذرانده و اين چرخش‌ها و اوج و افول‌ها در چه شرايطي ممكن شده است؟ در اين موضوع مطالعاتي، كه هم سويه‌هاي تاريخي دارد و هم زباني، پيش از همه، روش و الگوي پژوهش است كه خود بدل به مسيله مي‌شود تا از خود بپرسيم كدام رويكردهاي تاريخي و زباني مي‌توانند به پژوهشگر در يافتن پاسخي دقيق‌تر به اين پرسش‌ها ياري رسانند؟ از اين رو، پيشنهاد پژوهش نظري حاضر ساخت الگويي تركيبي از رشته‌هاي زبان‌شناسي و تاريخ است كه در آن تحليل انتقادي گفتمان فركلاف در مركز قرار مي‌گيرد و تلاش مي‌شود با كمك ‌گرفتن از دو رويكرد ديگر از حوزه‌هاي تاريخ و معناشناسي، يعني تاريخ مفهوم‌هاي رينهارت كوزلك و ميدان واژگاني يوست ترير، يك الگوي نظري فراهم شود كه هم به كار مورخاني بيايد كه دغدغه‌هاي زباني دارند و هم ياريگر زبان‌شناساني باشد كه تاريخي فكر مي‌كنند

The Iranian time and the Persian language concepts have been condensed and accumulated by the plurality and accelerated events of the last hundred years. The semantic chaos is manifested in a lexical field of a concept where apparently synonymous words compete. Understanding these semantic ambiguities and latent relationships of power and ideology in discourses generating these words require analyzing different semantic layers accumulated in various temporal layers of contemporary history of socio-political concepts of Persian language. As such, the present study aims to develop a theoretical model to show how a particular concept in a particular historical period is signified by different words and how these words experience semantic changes and how situations accelerate the emergence, spread and wane of a word or concept. Additionally, the theoretical model attempts to understand the struggle and convergences of words in a field and their intertextual relationships in order to reach those conflicting moments in the contemporary history in which a discourse wins and in the light of that victory, makes a particular situation hegemonic. In the present paper, we propose an analytical model in which Fairclough’s critical discourse analysis plays the main role but two complementary approaches from semantics and history, i.e. lexical field by Jost Trier and conceptual history by Reinhart Koselleck, are applied as well to explore contemporary socio-political concepts. We believe that applying this model could clarify the ideologies behind each concept and word and make the “present” more understandable.