نقش نيروهاي واگرا در اضمحلال ساختار حكومت از زوال ساسانيان تا برآمدن نهضت خراسانيان

Structural function and disruption of Cohesion in analyzing the role of Divergent Forces from the Iranshahri Government (from the Decline of the Sassanids to the Rise of the Khorasanian movement

بررسي تحليلي منابع عربي اسلامي و تاريخ‌نگاري يادسپار در تحولات درون‌ساختاري جامعه‌ ايرانشهري نشان مي دهد كه كاركرد نيروهاي واگرا در زوال حكومت ساساني و همچنين تضعيف واكنش‌هاي نيروهاي احياگر حكومت ايراني تا برآمدن نهضت خراسانيان، چندان ساده و بدون سابقه‌ تاريخي و تحولي اجتماعي نبوده است. اين مقاله درصدد است صورت‌بندي مستندي از تغييرات نهادهاي اصلي اجتماعي و لايه‌هاي زيرين جامعه ايراني در روند واگرايي از حكومت ساساني و سپس پيوستن اين اجزا به خلافت و سپس تغيير گرايششان از اقتدار خلافت به تلاشي ناموفق براي انسجام مجدد قدرت و احياي تفكر حكومت ايرانشهريدر پايان دوران خلفاي اموي ارايه دهد و با استفاده از روش مطالعات ميان‌رشته‌اي، يعني اطلاعات موجود در دانش تاريخ و نظريه هاي نزديك در دانش جامعه‌شناسي، به اين سوال پاسخ دهد كه نقش و عملكرد نيروهاي واگرا در جامعه ايراني از زوال ساسانيان تا برآمدن نهضت خراسانيان چگونه بوده است؟ فرض بر اين است كه كاركرد نيروهاي واگرا در جامعه ايراني از اواسط دوره ساساني بيشتر در جهت انفصال از نظام ساساني بوده است. چنانكه در زمان سقوط ساسانيان اكثر اجزاي قدرت به عوامل واگرا تبديل ‌شدند و با شكست‌هاي پي‌درپي در جنگ با عرب‌هاي مسلمان، دوره‌اي براي جذب و سازش با كانون جديد قدرت يعني خلافت آغاز شد و به دليل نياز فاتحان، اجزاي سياسي، نظامي، اقتصادي و فرهنگي نظام ساساني به ‌نظام جديد خلافت پيوستند. دست‌يافته‌هاي پژوهش مشخص مي‌كند كه زيرساخت تحولات مربوط به سقوط ساسانيان و تداوم حكومت واليان عرب، از منظر كاركرد نيروهاي واگرا از حكومت ايرانشهري (در اين دوره)، در ابعاد دروني و بيروني به شيوه‌هاي متفاوتي عمل كرده است. با وجود ديدگاه‌هاي روايي و انگيزشي درباره اين دوره، به نظر مي رسد در سقوط ساسانيان و تداوم فقدان حكومت در ايران‌زمين عوامل متعددي دخيل بوده است، عواملي كه عمدتا در دوره ساساني شكل‌ گرفتند و واليان و مهاجران عرب به برخي از آنها به‌شدت دامن زدند و برخلاف فحواي عمومي منابع و تحقيقات تاريخي، دلايل عدم انسجام در اين دوره چندوجهي بوده است

From the middle of the Sassanid period, the function of the divergent forces was more to dislodge the Sassanid system. Power, that is, the Muslims, began, and due to the needs of the Muslims, various political, military, economic, and cultural components of the Sassanid system joined the new system of the caliphate. The conquerors also used short-term and long-term plans to consolidate themselves and weaken the resilience of the Iranshahr government. The question was what was the analysis of the role of the divergent forces from the Iranshahri government in the decline of the Sassanids until the emergence of the Khorasanian movement? In this regard, it is assumed that the divergent forces had a great influence on the economic, political, military, social and religious elements in the fall of the Sassanids and the weakening of the reactions of the Iranians in the post-Sassanid period and the Arab rulers. This research is done using historical methods and by analyzing the structural function in sociology based on the theory of coherence disorder. The findings show that the infrastructure of the Sassanid fall and the continuation of the rule of the Arab governors, in terms of the function of the divergent forces of the Iranshahri government (in this period) in internal and external dimensions and with different methods of action. Despite the narrative and motivational perspectives on the period, the fall of the Sassanids, and the continued lack of government in Iran, originated from numerous sources, mainly formed during the Sassanid period, some of which were strongly encouraged by Arab governors and immigrants. an‎d historical research has been general in nature and at the same time the reasons for its incoherence have been multifaceted.