وابسته‌هاي مشارك‌ محور در زبان فارسي

Participant-oriented dependents in Persian

در اين مقاله به بررسي و طبقه ­بندي وابسته ­هايي مي­ پردازيم كه يك مشارك را در جمله توصيف مي­ كنند. منظور از مشارك اغلب فاعل يا مفعول و گاهي نيز يك متمم حرف اضافه­ اي است. در مورد برخي از اين ساخت­ ها مطالعات چنداني در زبان فارسي صورت نگرفته است. اين وابسته ­ها گاهي متمم و گاهي افزوده هستند. متمم­ ها را در سه گروه متمم فاعلي (علي خسته به نظر مي­ رسيد)، متمم مفعولي (بچه­ ها علي را مبصر كردند) و متمم متمم حرف اضافه ­اي (مريم از احمد يك شوهر خوب ساخت) قرار داده ­ايم. افزوده­ ها را هم به دو گروه افزوه قيدي (دروازه ­بان توپ را ماهرانه پرتاب كرد) و افزوده اسنادي تقسيم كرده ­ايم. افزوده­ هاي اسنادي را در سه طبقه مسند تشريحي (علي غذا را سرد خورد)، مسند نتيجه ­اي (علي غذا را شور پخت) و مسند شرايطي (من گرسنه كار نمي­كنم) قرار داده ­ايم. در مورد متمم فاعلي و مفعولي، هر چند با نامي ديگر، قبلاً در دستور زبان فارسي مباحثي صورت گرفته است، اما معرفي سه نوع افزوده­ اسنادي و بررسي ساخت­ هاي مشابه و تميز آنها از يكديگر هدف اصلي اين مقاله است. مسند تشريحي، نتيجه ­اي و شرايطي نمونه ­اي از ساخت­هاي دوگزاره­ اي در زبان هستند، به اين معني كه در يك جمله ساده همزمان از لحاظ معنايي دو گزاره وجود دارد. افعال متفاوتي در ساخت نتيجه­ اي، تشريحي و شرايطي به ­كار مي­ روند كه مي ­توان آنها را در طبقات معنايي مشخصي قرار داد. همچنين مسند تشريحي، نتيجه ­اي و شرايطي نقشي متفاوت از قيد دارند كه به آنها اشاره شده است.

This paper studies some of the less-studied constructions in Persian in which a dependent describes a participant in a clause. The participants which are described or attributed a feature are normally subject and object, but sometimes complements, too. These dependents are either complements or adjuncts. The complements could be subject complements, object complements and complement of prepositional complement. The participant-oriented adjuncts include adverbial adjuncts and predicative adjuncts. The adverbial adjuncts are agent-oriented adverbs. The predicative adjuncts are in three groups: resultative, predicative and circumstantial. This paper introduces this novel categorization of participant-oriented dependents with some criteria to distinguish among them.