تغييرات نقشي وندهاي جمعِ اسم در فارسي

New developments in Persian nominal plural markers

پسوند‌گذاري و تراوند‌گذاري دو راهكار عمده براي جمع بستن اسامي مفرد در زبان فارسي است. فرايند پسوندگذاري بومي اين زبان است، در حالي‌كه تراوندگذاري قرضي محسوب مي‌شود. فرايند اخير ناظر بر انگاره‌هايي است كه به همراه وام ‌واژه‌هاي عربي وارد زبان فارسي شده‌اند. اين انگاره‌ها صورت‌هايي را مي‌سازند كه در دستور سنتي به جمع مكسر معروند. در فارسي نو، يعني فارسي دوران اسلامي، پسوندهاي جمع كه بعضي از آنها قرضي‌اند، و نيز انگاره‌هاي تراوندگذاري دچار تغييرات نقشي مختلفي شده‌اند. علاوه بر اين، در اين دوره امكانات جديدي به همين امكانات پر تعداد جمع‌سازي اضافه شده است. هدف اين مقاله بررسي همۀ اين تغييرات در چارچوب دستوري‌شدگي و دستوري‌زدايي است. نتايج اين تحقيق نشان مي‌دهد كه بسياري از امكانات جمع‌سازي در فارسي دچار واگرايي نقشي شده‌اند، يعني علاوه بر نقش اصلي خود، نقش‌هاي فرعي پيدا كرده‌اند و در بسياري از موارد از آنها براي واژه‌سازي استفاده شده است.

In new Persian nominal morphology, two strategies of suffixation and transfixation are employed to form plurals. Suffixation by–ân and –hâ is native to this language, while transfixation patterns which form the so-called BROKEN PLURALS are borrowed from Arabic. Both native and foreign suffixes as well as transfixation patterns demonstrate some deviations from their original functions. The aim of this article is to investigate these deviations and new developments in the Persian nominal morphology in terms of grammaticalization and degrammaticalization processes. The findings of this study demonstrate, a) introduction of new plural making suffixes, sometimes, exhibiting both inflectional and derivational characteristics, b) deinflectionalization of affixes along with subsequent hypercharacterization of the base to which they are attached c) degrammaticalization of inflectional affixes into derivational ones, amongst others.