سبك خراساني در شعر و معماري

به سبك ادبي و معماري كه در سده هاي آغازين تمدن اسلامي در خراسان بزرگ به وجود آمد، شيوه خراساني گفته مي شود. پژوهش حاضر سبك خراساني را در اين دو رسانۀ هنري بازشناسي مي كند و سعي دارد به روش توصيفي و تفسيري به اين پرسش پاسخ دهد كه در پيوستار زمانيمكاني موردمطالعه، چه اشتراكات و تفاوت‌هايي را مي توان در شعر و معماري جست‌وجو كرد، همچنين اصطلاح تخصصي خراساني در كدام‌يك از دو حوزه جامعيت معنايي بيشتري داشته است. بر اين اساس، ويژگي هاي قابل انطباق، مشابهت ها، مشتركات، تقابل ها و تضادهاي اين دو را برمي شمارد و پس از مرور مفهوم سبك و تبيين شيوه سبك شناسي ساختارگرا، جايگاه خراسان در مقام خاستگاه جنبش هاي ملي (ابومسلم خراساني و غيره)، فكري (عرفان خراساني در برابر عرفان بغداد)، زباني (فارسي دَري به‌عنوان زبان ملي)، هنري (فلزكاري، سفال گري، معماري، ادبيات) توصيف و ويژگي هاي سبكي شعر و معماري خراساني تبيين و تحليل مي شود. از رهگذر اين مطالعه تطبيقي مي توان به اين نتايج اشاره كرد: هر دو هنر در ادامه سنت هنري ساساني، در گستره جغرافيايي و دورۀ زماني تقريباً مشترك پس از يك وقفه آغاز مي گردند و بنيان گذار يك «رنسانس فرهنگي» براي آيندگان مي شوند. در معماري خراساني، مصالح، بوم آورد هستند و در شعر خراساني واژگان، بومي. سادگي، بي‌پيرايگي و پرهيز از پيچيدگي، صفت مشترك هر دو است. در معماري، پلان عربي و ساختمان، ايراني است و متناسب با آن در شعر خراساني قالب عربي، مضمون ايراني را حمل مي كند. معماري خراساني شيوه اي درون گرا مردم وار است درحالي‌كه شعر خراساني مادي‌گرا و بيشتر در خدمت مضامين اشرافي است. حاصل تحليل اينكه شباهت هاي شعر و معماري سبك خراساني در دو سطح زباني فرمي و ادبي زيبايي‌شناختي مطرح است، درحالي‌كه اين دو در سطح فكري و فرهنگي ناقض جهان بيني هاي يكديگرند. اين تناقض معاني غايب اين تعريف را فرامي خواند و نشان مي دهد اصطلاح تخصصي سبك خراساني در معماري به‌اندازه‌ شعر جامعيت معنايي ندارد، زيرا فقط در مسجد مصداق يافته و از بناهاي مجللِ مذكور در منابع تاريخي، غفلت كرده است.