ابوحيان توحيدي برفراز تقابل‌هاي دوگانه نظم و نثر در سنت ادبي-بلاغي اسلامي‌

نظم و نثر در سنت ادبي ما در طول تاريخ طرفداران و مخالفاني داشته و هركدام دلايلي را له يا عليه ديگري اقامه كرده‌اند. دراين‌ميان، ابوحيان توحيدي، با فراروي از تقابل‌هاي دوگانه، بي‌آنكه جانب نظم يا نثر را بگيرد، با رويكردي فلسفي و زيبايي‌شناختي، سويه‌هاي ديگري از نسبت ميان نظم و نثر را آشكار كرده است. اين نوشتار، با روش توصيفي‌ـ‌تحليلي، ضمن نقل عيني آراي طرفداران نظم و نثر، به تحليل رويكرد فراثنويت‌انگار توحيدي در الامتاع و المؤانسه مي‌پردازد. نتايج بررسي‌ها حاكي از اين است كه توحيدي، با بازخواني اقوال طرفداران نظم و نثر، معتقد است كه درباب شعر و نثر نمي‌توان حرف آخر را زد. آن‌گاه، پس از تبيين ماهيت سخن و انواع آن، به نقل امتيازات نظم و نثر از زبان طرفداران آنها مي‌پردازد؛ ازجمله اينكه نظم صناعت است و دست عامه مردم به آن نمي‌رسد، درحالي‌كه نثر زودياب‌تر است و عامه سخنوران را به‌جهت سهولت به خود متوجه مي‌كند. نثر براي آراستگي به شعر نيازمند است، اما شعر به نثر نيازي ندارد. شاعر افق بي‌كرانه در پيش دارد و نويسنده ميداني كران‌مند، و در مقابل، نثر بنياد سخن است و نظم فرع آن. نثر عاري از تكلف است و شعر مشحون از الزامات شعري؛ نثر از خرد وام مي‌گيرد و نظم از احساس. با وجود زيبايي صوري نظم، نثر اصيل‌تر و شريف‌تر است. سرانجام، نتيجه مي‌گيرد كه هم نظم و هم نثر فضيلت‌هاي انكارناپذير دارند و بهترين نوع سخن آن است كه صورت آن بين نظم و نثر باشد، ولي نه نظم باشد و نه نثر.