تحليل تجربه‌زيستۀ زنان سرپرست خانوار از زلزلۀ استان كرمانشاه

بلاياي طبيعي به يك اندازه بر جمعيت درگير تأثير نمي‌گذارند. زنان سرپرست خانوار از گروه‌هاي اجتماعي آسيب‌پذير در موقعيت بحران‌زا هستند. نحوه مواجهه زنان با موقعيت بحران ارتباط بسيار زيادي با زمينه فرهنگي، سازوكارهاي قدرت و موضوعات مرتبط با جنسيت دارد. از طرفي، عامليت زنان نيز در اين مواجهه اهميت دارد. مقاله حاضر به تشريح تجربه‌زيسته زنان سرپرست خانوار از زلزله با هدف ارائه مدل مفهومي «فرايند توانمندسازي زنان سرپرست خانوار در بحران» مي‌پردازد. اين مطالعه كيفي و با روش «نظريه زمينه‌اي» است. داده‌هاي ميداني از طريق نمونه‌گيري نظري و مصاحبه عميق با 15نفر از زنان سرپرست خانوار در مناطق هشت‌گانه زلزله‌زده كرمانشاه از جمله ثلاث ‌باباجاني و سرپل‌ذهاب تا حد اشباع نظري جمع‌آوري و با روش نظريه زمينه‌اي تحليل شده است. در‌نهايت، داده‌ها به 363 مفهوم، 20 مقوله عمده و مقوله هسته تشديد بنيادهاي اجتماعي ناتوان‌ساز كدگذاري و تحليل شد. پديده برساخت‌شده «فقر قابليتي‌ـ تهديد فرصت‌ها» (زنان ناتوان) ناشي از بستر نظام‌هاي ارزشي و ايدئولوژي‌هاي سركوب‌گر حاكم بر زنان، ضعف مديريت بحران، فقر و محروميت منطقه و كمبود دانش فني و مهارت است كه راهبردهاي تاب‌آوري و كنش فعال، كنش منفعل و... را به دنبال داشت. درماندگي و دلزدگي، چالش قدرت، تهديد و ناامني، احساس رهاشدگي، آسيب‌هاي جسمي و رواني و چالش فرزندان پيامدهاي ناشي از پديده ذكرشده است كه نظريه زمينه‌اي آن در قالب مدل پارادايميك ارائه شده است. نتايج نشان مي‌دهد فرايند «قدرتمندشدن» زنان سرپرست خانوار در بلايا مشروط به شرايطي است از جمله اينكه فرصت‌ها از طريق ساختارهاي حمايتي قابل دسترسي باشند و موانع و نيروهاي بازدارنده آن‌قدر تهديد‌كننده و قوي نباشد كه جلوي فرصت‌ها را بگيرد و به محروميت از قابليت‌ها منجر شوند و زنان نيز خود را واجد «عامليت» بدانند.