دانش بومي مديريت و مهار سيلاب در باغستان سنتي قزوين: سزاوار نگاهي نو در زمينه حفاظت و احيا

در مناطق خشك و نيمه خشك جهان از جمله ايران، بهره‌برداري از سيلاب، يكي از راه‌هاي متداول تأمين آب براي كشاورزي بوده و نقش مؤثري در تغذيه آب‌هاي زيرزميني، تثبيت خاك آبرفتي و احيا و تقويت پوشش گياهي دارد. باغستان سنتي قزوين نمونه‌اي از سامانه‌هاي پخش سيلاب با قدمتي بيش از هزار سال است. شهر قزوين در دامنه كوهپايه‌هاي البرز و بروي مخروط‌ افكنه رودخانه‌هاي فصلي واقع شده و باغات بدون حصار باغستان به عنوان بزرگ‌ترين آبخوان منطقه و سامانه كارآمد پخش سيلاب به صورت حلقه سبزي براي حفاظت از شهر در برابر سيلاب‌ اين رودخانه‌ها احداث شده است. اين باغات عليرغم تخريب و كاهش سطح قابل توجه، همچنان در سه طرف شهر به وسعت 2500 هكتار وجود دارد. آبياري سيلابي منحصر به فرد باغستان، موجب تثبيت مرتب و مداوم خاك‌هاي حاصلخيز آبرفتي و نيز تغذيه سفره‌هاي آب زيرزميني مي‌شود. باغات به صورت حوضچه‌هايي در كنار هم قرار گرفته و با مرز‌هايي به ارتفاع حدود يك متر از هم جدا مي‌شوند. در فصل بارندگي، باغات به نوبت تا ارتفاع كرت‌ها پر آب شده كه اين آب به مرور در خاك نفوذ مي‌كند. درختان بادام و پسته باغستان و بوته‌هاي انگور با يك و حداكثر دوبار آبياري در ماه‌هاي با ميزان تبخير بسيار پايين، به حيات خود ادامه داده و بهره‌وري اقتصادي دارند. سيستم بومي مديريت آب باغستان سنتي قزوين در فهرست آثار ناملموس ملي به ثبت رسيده است. اميد است آبخوان‌داري و روش آبياري باغستان سنتي قزوين به جايگاه درخور خويش در اولويت‌هاي راهبردي مديريت آب استان دست يابد.