بررسي ابعاد و شاخص‌هاي مؤثر در سنجش تاب‌آوري بافت‌هاي تاريخي-تجاري در برابر مخاطرۀ زلزله با نگرش ويژه بر بازارهاي سنتي

ارتقاي تاب‌آوري بافت‌هاي تاريخي-تجاري، از اقدامات اساسي براي كاهش خسارات مخاطرات طبيعي نظير زلزله است. براي اين منظور در گام اول بايد وضعيت تاب‌آوري اين بافت‌ها در برابر مخاطرات طبيعي براساس عوامل مؤثر بر آن ارزيابي شود. در اين مقاله شاخص‌هاي مؤثر در شناخت تاب‌آوري بازارهاي سنتي كه از ارزش زيادي از نظر اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي در كشور برخوردارند، مطالعه شده است. بدين ‌منظور ابعاد فيزيكي، اقتصادي، اجتماعي و سازماني تاب‌آوري در اين بافت‌ها در قالب 42 زيرشاخص شناسايي و دسته‌بندي شده‌اند. جنبه‌هاي فرهنگي– تاريخي نيز به‌عنوان بُعد جديد معرفي و در هشت زيرشاخص دسته‌بندي شده‌اند. در مجموع 50 زيرشاخص اصلي در هفده شاخص و پنج بُعد بررسي شده است. در گام بعدي، وزن‌هاي اين ابعاد و شاخص‌ها و زيرشاخص‌ها به‌منظور مشخص شدن تأثير هر يك در تاب‌آوري اين بافت‌ها، به روش تحليل سلسله‌مراتبي (AHP) تعيين شده است. نتايج اين ارزيابي نشان مي‌دهد كه بُعد اجتماعي در تاب‌آوري بازارهاي سنتي داراي بيشترين ضريب وزني است و بايد براي ارتقاي تاب‌آوري در بازارهاي سنتي به اين بُعد توجهي ويژه مبذول شود. همچنين زيرشاخص‌هاي داراي بيشترين اهميت عبارت‌اند از: 1. كاربري بناها؛ 2. ارزش اقتصادي ملك و اجناس داخل مغازه‌ها؛ 3. انطباق‌پذيري و پويايي گروه‌هاي مختلف براي بازيابي پس از زلزله؛ 4. قابليت اجراي اقدامات بهسازي؛ 5. تجارب قبلي و آمادگي؛ 6. تمايل براي پرداخت وجه به‌منظور كاهش ريسك؛ 7. درآمد؛ 8. آموزش‌هاي كسب‌شده در زمينۀ كاهش ريسك؛ 9. آسيب‌پذيري شبكۀ راه‌ها. نتيجۀ اين مطالعه نشان مي‌دهد كه تنها توجه به ارتقاي يك شاخص يا صرفاً بهبود شاخص‌هاي فيزيكي (همچون كاهش آسيب‌پذيري ساختمان‌ها)، لزوماً بهترين گزينه براي ارتقاي تاب‌آوري بازارهاي سنتي نيست. از نتايج اين مطالعه مي‌توان براي تعيين اولويت‌هاي بهسازي بخش‌هاي مختلف بازارهاي سنتي پيش از رخداد زلزله استفاده كرده و مؤثرترين مداخلات قابل اجرا را براي ارتقاي تاب‌آوري اجرا كرد.