ابوعلي فارمدي؛ عارفِ سخنور و حلقة مكمل تصوف عاشقانه و عالمانة خراسان

AbuAli Farmadi, eloquent mystic and complementary ring of romantic and wise mysticism in Khorasan

قرن پنجم هجري از لحاظ رشد كمّي و كيفي در حوزه هايي چون: تصوّف، تفسير، حديث، فقه، كلام، وعظ و خطابه، نقطة عطفي در خراسان بزرگ و ماوراءالنهر محسوب مي شده، بويژه در دو شاخة تصوف عاشقانه با تأكيد بر «محبّت و عشق و جوانمردي» و تصوف عالمانه با محوريت «آشنايي با معارف اسلامي»، اهميت بسزايي دارد.ابوعلي فارمدي (م 477) يكي از عارفانِ همين قرن است كه منظومة فكري وي را مجمع البحريني از انديشه هاي صوفيانه و معارف اسلامي تشكيل مي داد. مهارت و استادي فارمدي در سخنوري و مجلس گويي و برپايي مجالسِ وعظ و تذكير، زبانزد خاص و عام بوده و القابي چون: «لسان الوقت» و «زبانِ خراسان» را براي وي به ارمغان آورده است. فارمدي به همراه پنج عارف ديگر به نام هاي: «ابوعلي رودباري، ابوالقاسم نصرآبادي، ابوعلي دقّاق، ابوسعيد ابوالخير و ابوالقاسم كُرَّكاني»، زنجيرة تصوف عاشقانه و عالمانة خراسان را در قرون چهارم و پنجم تشكيل مي داده، در منظومة عرفانيِ مشترك خود بر مضامين و بن مايه هايي چون: «مجلس گويي، تبحّر در معارف اسلامي، رعايت حرمت و ادب نسبت به پير و استاد، شريعت مداري و احياي شيوة زاهدانة سَلَف، اعتقاد به محبت و لطف و رحمت خداوند، تسامح و خوش رفتاري و بي تعصّبي، حريّت و فتوّت و سرانجام نظام تفكّر حلاّجي»، تأكيد مي ورزيدند. در اين مقاله كوشيده ايم ضمن مختصري در احوال و زندگي فارمدي، به نقش و اهميت او در تكميل و به سامان رساندن ميراث و جرياني كه از ابوعلي رودباري شروع شده و به شخص فارمدي ختم مي شد، بپردازيم تا زواياي پنهان و جذّابيت و هنرسازه هاي تصوف خراسان، بيش از پيش آشكار شود.

Abu Ali Farmadi (death 477 AH- 1088 AD) was one of the erudite of fifth century AH in Khorasan who was not only a master in fields such as Hadith and Interpretation of Quran, but was also known for his eloquent manners and holding preaching and sermons, which gained him titles such as “Voice of Time” and “Voice of Khorasan”. This article tries to find an answer to this question: what was the role of Farmadi in organizing and completing Romantic and Wise Mysticism and how did his mystic thoughts and heritage affect others after him. Using a descriptive – analytical method and while giving a brief introduction on his life, we discuss Farmadi’s significant role in organizing and completing the course and the heritage which began with Rudbari and ended with Farmadi himself. The findings of this research show that firstly, Farmadi was regarded as one of the last mystics of Romantic and Wise Mysticism in Khorasan; a mystical series which began with mystics such as Abu Ali Rudbari and Abul Kasim Nasr Abadani and was developed by grandees such as Abu Ali Daqqaq and Abu Saeed AbolKhayr, and finally Abul Kasim Korkani and Farmadi completed this chain of thoughts. Secondly, there are at the same time some signs of this kind of philosophy and special Sufism in his writings; in a way that he has used this link to greatly affect other philosophers and many other Sufi successions ever since.