چهار بيت نويافته از رودكي در فرهنگ عجايب اللّغة : اصيل يا جعل؟

?Four New-found Verses of Rudaki in Ajayeb al-Loqha: Original or Forged

جستجو در سرچشمه ­هاي شعر شاعران پيشگام و بازيابي آن­ها به­ دليل از بين رفتن بخشي از هويت فرهنگي در طول زمان، بسيار حائز اهميت است. در ميان اين منابع، فرهنگ ­هاي لغت همواره نقش بسزايي در بازيابي اشعار و ابيات پراكندۀ اين شاعران به­ ويژه رودكي سمرقندي داشته ­اند. يكي از اين فرهنگ ­ها، فرهنگ لغتي فارسي به­ فارسي به­نام عجايب ­اللغه (تأليف درحدود اواخر نيمۀ اول يا اوايل دوم قرن دهم) از فردي به­نام اديبي است. از اين اثر تا كنون تنها يك دست­نويس در كتابخانۀ مجلس به ­شمارۀ 2192 به­ دست آمده و مدبري نيز در سال 1389 براساس همين تك ­نسخه، فرهنگ را تصحيح و منتشر كرده­ است. مؤلف در 92 مورد ابياتي را به­نام رودكي آورده كه دو مصرع و دو بيت از آن­ها مطابق بررسي نگارندگان در هيچ يك از فرهنگ­ هاي ديگر نظير لغت فرس، صحاح ­الفرس، فرهنگ قواس و ... كه به ­احتمال زياد منابع مورد استفادۀ مؤلف بوده ­اند، ديده نمي ­شوند. از آنجاكه مدبري مصحح اين فرهنگ پيش از اين به بررسي مفصل اين ابيات در تصحيح خود يا مقاله­ اي مجزّا نپرداخته و نيز به­ جهت اينكه اين اثر تاكنون در هيچ­يك از چاپ­ هاي ديوان رودكي از جمله نفيسي، ميرزايف، شعار، امامي، هادي­زاده، قادر رستم و.... جزء منابع مصححان نبوده، ضروري بود اين ابيات كه با ظاهري تازه در فرهنگ ديده­ مي ­شوند، به­ صورت ويژه بررسي شوند. ما پس از بررسي اين چهار بيت و مطابقت آن با موازين سبك­ شناسي و ضبط ساير منابع به ­اين نتيجه رسيديم كه هيچ­يك صلاحيت معرفي به­ عنوان بيتي تازه از رودكي را ندارند و همگي ابياتي برساختۀ اديبي يا منابع مورد استفادۀ وي بوده ­است.

Authentication of the sources of poems from pioneering poets is of utmost importance due to the partial loss of cultural identity over time. Among these sources, dictionaries have always played a vital role in retrieving the scattered poems and verses of these poets, especially Rudaki Samarqandi. One of these dictionaries is the Persian-to-Persian dictionary of Ajayeb al-Loqha (written around the middle of the tenth century) by Adibi. He has attributed some verses to Rudaki, of which, two verses and two stanzas does not seem to be in any other dictionaries such as Farsi dictionary, Sehah al-Fors, Qawas dictionary, etc., which are probably the sources used by the author. Since the editor of this dictionary has not previously studied these verses in detail in his correction or a separate article, and also because this work has not been published in any of the editions of Rudaki's Divan, including Nafisi, Mirzayev, Sheaar, Emami, Hadizadeh, Qader Rostam and was not one of the sources of the correctors, it was necessary to study these verses that are seen with a new appearance in the dictionary. In the present study, these four verses are explored following the principles of text correction and stylistic criteria.