شناخت الگوواره‌هاي فرهنگي و ادبي غالب در ترجمه‌هاي گلستان سعدي: تحليل تطبيقي سه ترجمه از راس، رهاتسك و دوفرمري

Understanding the dominant cultural and literary schemas in translations of Golestan: A comparative analysis of three translations by Ross, Rehatsek, and Defrémery

قابليت گلستان از حيث پذيرفتگي فرهنگي و نيز غلبۀ عناصر آزاد از فرهنگ و مبتني‌بر منطق انساني و همگاني در آن، شاخصه‌اي مهم است. در اين مقاله، به‌منظور درك و دريافت بهتر اين خصيصه، سه ترجمة معروف و قديم از گلستان سعدي براي پژوهش انتخاب شدند؛ دو ترجمه به زبان انگليسي از جيمز راس و ادوارد رهاتسك و سومي به زبان فرانسه از شارل دوفرمري. روش تحقيق مبتني‌بر بررسي الگووارة ذهني مترجم و نحوۀ درك مطلب و درجات پذيرش يا مقاومت در برابر آن است. بدين منظور از نظريات دو زبان‌شناس و مترجم، يعني فرغال و آنتوان برمن، به‌گونه‌اي تلفيقي و براساس مبنايي نو استفاده شده و در انتهاي بحث نيز نتيجه بررسي‌ها در ترجمۀ باب هفتم گلستان (در تأثير تربيت)، به‌صورت كمّي ارائه شده است. نتايج اين تحليل، افزون‌بر مقايسه و ارزيابي ضمني متون مقصد، نشان مي‌دهد كه در چهارچوب سه الگووارۀ مقيد به فرهنگ، پذيراي فرهنگ و آزاد از فرهنگ، مترجمان در موارد بسيار كمي نسبت به فرهنگ زبان مبدأ مقاومت نشان داده‌اند و غالباً الگووارۀ ذهني آزاد از فرهنگ يا پذيراي فرهنگ، ساختار ذهني آنان را شكل داده است؛ حتي موارد كم‌‌شمار مقاومت فرهنگي نيز تأثير چنداني در كل دريافت آنان نداشته و خواننده به درك لازم و درست معنا رسيده است. همچنين در خصوص دو الگوي ادبي-زباني (يعني همخواني و ناهمخواني)، موارد نسبتاً اندك عدول از هنجار زباني بيشتر ناشي از بدخواني متن يا نارسايي در ترجمه بوده است نه غرابت معنايي يا دوريابي لفظي در متن مبدأ.

Golestan by the great Persian poet, Saadi Shirazi, is a work of high importance due to its universally cultural acceptance as well as the predominance of culture-free elements in it, which are based on human and universal logic. Having a high degree of global acceptance also covers the cultural and indigenous dimensions of the work and could be the reason for its expansion and prevalence over the world. In this article, for better understanding this feature, three famous and old translations of Golestan were selected as the texts to be studied; two English translations by James Ross and Edward Rehatsek, and a third in French by Charles Defrémery. The research method is based on examining the translators’ mental schema, the way they understood the content, and the degrees of their acceptance or resistance to it. In this article, to understand the extent of Golestan’s universality, using Mohamed Farghal’s cultural model which was modified by combining it with Antoine Berman's theory on the morphology of text distortion in translation, three translations of Golestan are compared to examine the degree to which each translator perceived the Golestan culturally. For that purpose, examples of translations are presented and explained to clarify the four-dimensional mechanism of this model. Then, the seventh chapter of Golestan, which is in the field of "The effect of education", is fully examined and the effect of culture and literary language on the quality of these translations is measured. According to the results of the study, out of the approximate number of 800 sentences in the seventh chapter of Golestan, the number of sentences that have been translated in the form of the culture-bound schema is not very noticeable. In other words, although translators, Ross (3%), Defrémery (2.5%), and Rehatsek (2%), have shown somehow adherence to their own culture reflected in their translations, and also there have been 2 up to 10 percent of literary and lingual inconsistency, these rates are negligible compared to the rate of other schemas (i.e. culture-sensitive and culture-free); Ross (93%), Defrémery (95%) and Rehatsek (91.75%). (→table 1)