چارچوب تحليلي انقلاب اسلامي؛ الگوي مفهومي چندعليتي

Analytical framework of the Islamic Revolution; Multi-causal conceptual model

در چهار دهه اخير تحقيقات مختلفي توسط نويسندگان داخلي و خارجي درباب چرايي وقوع انقلاب اسلامي ايران منتشر شده است. اكنون و در چهل سالگي انقلاب، همچنان اين موضوع جاذبه پژوهشي دارد. محققان و تحليل‌گران حوزه انقلاب اسلامي، هر يك بر وجهي از آن تأكيد كرده و متناسب با موقعيت فكري و سياسي خود، روايت متفاوتي از آن ارائه كرده‌اند. پژوهش حاضر در پي آن است تا ضمن بررسي ادبيات موجود پيرامون علل وقوع انقلاب اسلامي، چارچوبي تحليلي مبتني بر رويكرد چندعليتي ارائه نمايد و با تكيه بر آن، به ترسيم يك الگوي مفهومي از تحول انقلابي در ايران 1357 بپردازد. بر اين اساس، سه عنصر استبداد، وابستگي، و فساد و تبعيض به عنوان ضعف‌هاي بنيادين رژيم پهلوي تلقي شده كه به علت ناكارآمدي رژيم و قوت گفتمان‌هاي رقيب، تبديل به بحران‌هاي لاينحل شدند. در اين بين ايدئولوژي مذهبي به واسطه امتيازات تاريخي و مزيت‌هاي اجتماعي‌اش قادر بود تا با ارائه الگوي بديل در موقعيت برتري هژمونيك قرار گيرد و آزادي و جمهوريت، استقلال و عدالت را به مثابه عناصر الگوي مطلوب خود عرضه كند.

In the last four decades, domestic and foreign writers have published various studies on why the Islamic Revolution of Iran took place. Now, in the fortieth anniversary of the revolution, this issue still has research appeal. Scholars and analysts in the field of the Islamic Revolution have each emphasized an aspect of it and presented a different narrative according to their intellectual and political perspectives. The present study seeks to review the existing literature on the causes of the Islamic Revolution, to provide an analytical framework based on a multi-causal approach, and based on it, to draw a conceptual model of revolutionary change in Iran in 1978. Accordingly, the three elements of tyranny, dependence, and corruption and discrimination are considered as fundamental weaknesses of the Pahlavi regime, which became unresolved crises due to the inefficiency of the regime and the strength of the rival discourses. In the meantime, religious ideology, due to its historical advantages and social advantages, was able to present itself in a position of hegemonic superiority by presenting an alternative model, and to offer freedom and republic, independence and justice as the elements of its desired model.