تبيين هيجان از منظر روانشناسي و فلسفه اسلامي

موضوع مقاله تبيين هيجان از ديدگاه روانشناسي و فلسفه اسلامي  و روش ما، تحليل محتواي كيفي، روش عقلي و روش انتقادي است. معناي لغوي هيجان در زبان فارسي، معادل جوش و خروش است كه بر احساسات نسبتاً شديد دلالت دارد و معناي منفي دارد؛ زيرا از قواي غضب و شهوت ناشي مي‌شود و در مقابل خردمندي است. اما در اصطلاح روان‌شناسي هيجان بار معنايي منفي ندارد. ولي مي‌تواند كاربرد منفي يا مثبت داشته باشد.  بر اساس يافته‌هاي اين پژوهش، «هيجان‌ها »داراي ويژگي‌هايي هستند كه عبارتند از: ناظر بودن آنها به بعد عاطفي انسان، متفاوت بودن آنها با انگيزش، داشتن نمود در ابعاد جسماني، رفتاري و شناختي و انواع مثبت يا منفي و اوليه و ثانويه كه ارزيابي شناختي تأثير زيادي در آنها دارد. در تبيين هيجان‌ها نظريه‌هاي فلسفيِ  «برساخت‌گرايي اجتماعي»، «پديده‌هاي زيست‌شناختي»، «اموري به مثابه شناخت‌ها»، «ارزيابي‌هاي بدن‌مند» و «انواع طبيعي» وجود دارد كه با نقد و بررسي اين نظريه‌ها، دريافتيم كه نگاه انحصاري در هر يك از اين ديدگاه‌ها قابل پذيرش نيست. در فلسفه اسلامي ـ با توجه به ديدگاه‌هاي فارابي، ابن‌سينا، مسكويه و علامه طباطبايي ـ در مورد هيجان مي‌توان گفت: هيجان‌ها در قوه نزوعيه كه يكي از قواي نفس حيواني است به‌وجود مي‌آيند و در كيف نفساني، از قسم حال در خُلق‌ها هستند و در ضمن دو قوه شهوت و غضب نمودار مي‌شوند. هيجان‌هايي از قبيل تعجب، خجالت، بيم و اميد، از اختصاصات انسان است.