علم الهي به اشياء از ديدگاه حكمت اشراقي و مقايسه آن با حكمت متعاليه به روايت علامه طباطبائي

در ميان اوصاف الهي، علم خداوند جزء مسائل مشكلي است كه فيلسوفان به آن پرداخته‌اند. شيخ اشراق بنا بر سيستم خاص فلسفي خود، در اين باب آرائي دارد. وي بر اساس نظام اشراقي نوري خود به تحليل علم  واجب تعالي پرداخته و حضوري بودن آن را توضيح مي‌دهد. تحليل وي از علم خداوند، در دو موضع قابل بررسي‌ست؛ يكي علم خداوند به ذات خود، و ديگري علم او به اشياء. از نظر شيخ اشراق، خداوند در مقام فعل به نحو اضافه اشراقي، به اشياء علم حضوري دارد. اين ايده از نوآوري‌هاي فلسفه اوست. او اين علم را تفصيلي مي‌داند. ولي علم ذاتي (در مرتبه ذات) خدا به اشياء به نحو تفصيلي را ادعا نكرده و حتي ـ به گمان ملاصدرا ـ آن را نفي كرده است. ملاصدرا و تابعان او، از جمله علامه طباطبايي در حكمت متعاليه در سه ساحت به علم الهي پرداخته‌اند؛ علم خداوند به ذات خود، علم خداوند به مخلوقات خود در مقام ذات و علم خداوند به مخلوقاتش در مقام فعل. از نظر علامه طباطبايي، علم خدا در هر سه ساحت  حضوري است و اشتراك شيخ اشراق و صاحبان حكمت متعاليه در ساحت اول و سوم است و افتراق آنها در عدم توجه شيخ اشراق به علم ذاتي خدا به مخلوقات در مقام ذات مي‌باشد. در حكمت متعاليه، علم ذات به اشياء در مرتبه ذات خدا علم اجمالي در عين كشف تفصيلي است و قدر مسلم، شيخ اشراق به چنين علمي نپرداخته است. در اين مقاله علم الهي از ديدگاه شيخ اشراق مورد بررسي قرار مي‌گيرد و با آراي حكمت متعاليه، طبق تقرير علامه طباطبايي به روش عقلي مقايسه مي‌گردد.