بررسي دو مقوله از آراي غزالي دربارۀ معماري در آينۀ كتاب احياء علوم الدين تزيين و تجمل؛ مواد و مصالح

ابوحامد محمد غزالي عارف و فيلسوف و فقيه و متكلم قرن پنجم هجري است كه تأثيري شگرف در فرهنگ ايران داشته است. مهم ترين اثر او كتاب احياء علوم الدين است كه آن را براي زنده كردن دانش هاي ديني، در دورۀ عزلت، به نگارش درآورد. موضوع كتاب علم معامله است، از اين روي اشارات فراواني به معماري در آن يافت مي شود. دسته اي از اين نكات در مورد تزيينات و تجمل در معماري و مواد و مصالح در بناهاست. غزالي در صفحات مختلفي از كتاب دربارۀ انواع تزيينات و تجملات در بناهايي چون مسكن و مسجد سخن گفته و اقسام گوناگوني از مواد و مصالح را، اعم از گچ و خشت و آجر و ني، بررسي كرده است. اين مقاله محصول دسته بندي مطالب گردآمده از كتاب و در چهار باب سامان يافته است. در باب اول مقدماتي دربارۀ نگاه غزالي و انديشۀ وي بيان مي شود. اين مقدمات براي فهم بهتر چگونگي انجام پژوهش و استدلال از طريق مطالب لازم به نظر مي رسد. باب دوم در خصوص تزيينات در معماري و حرمت و حليت آن است. در باب سوم تجملات معماري شامل ارتفاع بنا و متاع بنا بررسي مي گردد. باب چهارم در مورد استفاده از مواد و مصالح، خصوصاً گچ و آجر، است و در خاتمه مبحثي در مورد نگاه جامع غزالي به مواد و مصالح از حيث دوام آن هاست. تحقيق با روش تفسيري و به شيوۀ قرائت و فهم و تفسير احيا به واسطۀ خود متن انجام شده است، بنابراين محور اين تحقيق كتاب احياء بوده و فقط براي فهم بهتر اين كتاب به ديگر آثار غزالي و منابع درجۀ دوم رجوع شده است. مطابق اين مقاله، مصالح كم دوام از نظر غزالي براي ساختن مسكن بيشتر مطابق زهد است و كم دوامي مصالح عموماً معياري براي ارزش داوري مثبت بناهاست. در دستگاه فكري غزالي، در حالي كه تزيينات با رعايت شرايط لازم آن به خودي خود مباح تلقي مي شود، آرايش و تزيين براي زيست زاهدانه مذموم است. آذين مساجد از آن روي كه خانۀ خداست رواست و مواد و مصالح به خودي خود عامل ارزش داوري بنا و بانيان آن است.