كليدواژه :
امثال و حكم , تصحيح متون , شمارخانه به بازار راست نيايد , غزليات سعدي
چكيده فارسي :
در تصحيح متون، توجه به منابع جنبي و حتي گاه كتب امثال و حكم امري ضروري است. مصحح با توجه به مضمون و صورت هاي اصلي ضرب المثل ها مي تواند بعضي از ابهامات متون كهن را برطرف كند. دايره كاربرد اين مثل ها به مرور زمان محدودتر مي شوند و براي كاتبان به صورت عباراتي مبهم درمي آيند و چه بسا دستخوش تغيير و تصرف شوند. براي نمونه، عبارت «شمار خانه به بازار راست نيايد» مثلي كهن و معادل است با «حساب و كتاب آدمي در خانه با آنچه در بازار مي بيند مطابقت نمي كند» و به عبارتي ديگر «گمان آدمي با واقعيت راست نمي آيد». اين مثل دست كم از قرن پنجم در نظم و نثر فارسي به كار رفته است و در روزگار ما نيز در آثار فارسي تاجيكي شواهد فراوان دارد، اما براي كاتبان ديوان سعدي ظاهرا عبارت آشنايي نبوده است و از اين رو در بيشتر نسخه هاي خطي و در همه چاپ هاي موجود كليات و غزليات او، به صورت محرف «عرض جامه» به جاي «عرض خانه» آمده است و عموم شارحان غزل هاي سعدي هم، با اعتماد به متن و بي آنكه به تبديل و تحريف آن توجه كنند، بيت را به گونه اي شرح كرده اند كه هيچ رابطه اي با انديشه سعدي نيافته است. در اين نوشتار با استناد به بعضي از نسخ خطي ديوان سعدي و جست و جو در پيشينه و معني آن، صورت صحيح بيت را پيشنهاد كرده ايم.
چكيده لاتين :
In textual criticism, it is necessary to pay attention to side sources and sometimes books of proverbs. Depending on the content and the main form of the proverbs, the editor can remove some of the ambiguities of the classical texts. Gradually, the use of these proverbs becomes more limited and turn into vague expressions for the scribes so that they may change them. For example, the phrase of "Shomar e khâne be bâzâr râst nemÎayad" (The counting of the house is not acceptable in the Bazar) is an ancient proverb, which means "Not matching a person's account at home with what he encounters in the market". This proverb at least has been used in Persian poetry and prose from the 5th century, and in our time, it has been used in Tajik Persian works. Sa'adi has used this proverb in the one of the verses of his Odes, but for the scribes of Saʿdî's Divan, it was not a familiar phrase, and hence, in most manuscripts and in all available editions of Divan and Odes, "arz e jame" (length of the clothes) has been distorted to the "arz e khane" (the length of the house). Most of the commentators of Sa'adi's Odes have trusted the text without paying attention to its transformation and distortion. They have interpreted the verse in such a way that it does not relate to Sa'adi's thought. In this article, the correct form of the Saʿdî's verse has been presented relying on some of the manuscripts of Sa'di's Divan and the background and meaning of this proverb.
