بازنمايي ادبي رويدادهاي تاريخي در تذكره الاولياء با تكيه بر روايت قتل حلاج

Literary Representation of Historical Events in Tazkirat al- Awliya based on the Narration of Hallaj Murder

مفهوم بازنمايي و توانايي متون ادبي در بازنمايي رخدادهاي تاريخي از ديرباز در مطالعات ادبي مورد توجه قرار داشته است. روند داستاني شدن رخدادهاي تاريخي نكته اي است كه بايد در بررسي حكايات تاريخي مورد توجه قرار گيرد. حكاياتي با محوريت رويدادها يا شخصيت هاي تاريخي كه تاريخ را به شكل ديگري عرضه كرده اند و از عناصر جادويي، معجزه وار و اسطوره اي در بازنمايي رخدادهاي تاريخي بهره برده اند. ازاين رو ارايه چشم اندازي تازه به حكايت هاي متون عرفاني به منظور روشن كردن فرايند داستاني شدن اين رويدادها و ادبي شدن اين شخصيت ها، اهميت ويژه اي دارد. ذكر حلاج را مي توان به عنوان نمونه موفق بازنمايي اديبانه يك رويداد تاريخي و بازاحياء يك شخصيت تاريخي در يك متن عرفاني در نظر گرفت كه بازنمايي عطار از سرگذشت او به يك اثر هنري مستقل از جنبه تاريخي آن تبديل شده است. در اين نوشتار پس از اشاره به جايگاه مفهوم بازنمايي در مطالعات ادبي و بررسي بازنمايي هنري رويدادهاي تاريخي، با ارايه تعريفي از حكايت تاريخي، به طبقه بندي و تحليل اين حكايات در تذكره الاولياء عطار پرداخته شده است. نتيجه حاصل از اين نوشتار گوياي آن است كه عطار با بهره گيري از رويدادهاي تاريخي و تبديل كردن آن ها به سلسله اي از حكايات و روايت هاي ادبي عرفاني به تبيين گفتمان هاي عرفاني موردنظر خود پرداخته است.

The concept of representation and the ability of literary texts in representing historical events have been long focused in literary studies. The process of shaping narration in historical events should be considered in studying the historical anecdotes, the ones with the focus on historical characters or events that have presented the history in a different style by applying magical, miraculous or symbolic elements in representing historical happenings. Therefore presenting a new perspective to anecdotes of gnostic texts in order to clarify the process of inverting these events into story and making these characters literal will find special importance. The narration of Hussein Ebne Mansour Hallaj can be considered as a successful model of literary representation of one historical event and revival of one historical character in a gnostic text in which representing Attar’s destiny has been converted in to a single artistic effect apart from its historical aspect. In this text, following a reference to the place of representation concept in literary studies and analyzing the artistic representation of historical events, sorting and analysis of these anecdotes in Attar’s Tazkirat al- Awliya has been done through using a definition for historical narration. The result of this text reveals that Attar has tried to make clarifications about his targeted gnostic discourse by using historical events and converting them into series of literary anecdotes and narrations.