بررسي مقايسه‌اي انواع فرايندهاي فعلي به‌كاررفته در ديباچۀ آثار شهاب‌الدّين خُرندزي زيدري و عطاملك جويني، با رويكرد زبان‌شناسي نقشگراي نظام‌مند

A comparative study of the verbal processes in the works of Shahab Al Din Khorandezi Zaydari and Atâ-Malek Juvayni through the systematic functional approach

زبان‌شناسي نقشگراي نظام‌مند يكي از نظريّات زبان‌شناسي است كه در تحليل و مطالعۀ متون ادبي كاربرد دارد. در اين نظريّه به كاركرد زبان در متن و نقش اجتماعي زبان توجّه ويژه‌اي مي‌شود. در دستور نقشگرا، معني اهمّيّت ويژه‌اي دارد و در سه فرانقش انديشگاني، بينافردي و متني، متجلّي مي‌شود. در نقش انديشگاني زبان و كاركرد تجربي آن ـ كه نقش معرّفي و بازنمايي تجربه‌هاي انسان در برخورد با دنياي بيرون و عبور اين تجربه‌هاي مادّي به ذهن و سپس بيان آنها را بر عهده دارد ـ از فرايندهاي گوناگون كه در فعل رخ مي‌دهد و در تبيين نگرش نويسنده به جهان، مؤثّر و در ايجاد سبك، اثرگذار است، سخن به ميان مي‌آيد. در پژوهش حاضر، پس از تبيين اين فرايندها، كاربرد آنها در چهار كتاب تاريخي به زبان فارسي، يعني نفثةالمصدور و سيرت جلال‌الدّين منكبرني، اثر شهاب‌الدّين زيدري نسوي و تاريخ جهانگشاي جويني و تسليةالاخوان، نوشتۀ عطاملك جويني بررسي شده است. نتايج بررسي نشان داد كه هر يك از اين دو نويسنده ترتيب خاصّي از فرايندها را به كار برده كه با ديگري متفاوت است؛ حال آنكه هر كدام از آنان در هر دو اثر خود ترتيب يكساني را به كار برده‌اند. اين امر نشان­دهندۀ سبك‌ساز بودن فرايندها و تأثير آنها در پيدايش سبك شخصي نويسندگان است. همچنين، بر پايۀ يافته‌هاي اين پژوهش، بسامد بالاي فرايندهاي مادّي در آثار زيدري، نشان مي‌دهد كه نويسنده آنچه را مي‌بيند به مخاطب عرضه مي‌كند (متناسب با حضور نويسنده در رويدادها)؛ برخلاف عطاملك جويني كه بالابودن بسامد رابطه‌اي در نوشته‌هاي او حاكي از آن است كه وي با انتخاب اين فرايند، ويژگي‌هاي موقعيّت‌هاي گوناگون را به شركت‌كنندگان در فرايند نسبت داده و به توصيف و بيان روابط موقعيّتي پرداخته‌است- چراكه او خود در زمان رخدادها حضور نداشته و آنها را از ديگران شنيده يا در كتاب‌ها خوانده‌است.

Systematic functional linguistics is a linguistic theory applied in the analysis of literary texts. The theory especially takes the social role of language into account. In a functional grammar, meaning is of specific importance and is manifested in three metafunctions including reflection, intra-individuality and intertextuality. In the reflection metafunction, language plays an experimental role to reflect the human experiences of the external world. It passes the secular experiences to the mental one and then expressed them. It reflects different verbal processes to convey the writer's view of the world to the audience and is effective in creating a specific style. After identifying these linguistic processes, the present study examines four Persian historical books titled Nafthat Al-Masdour and Sirat Jalal Al-Din Monkabarani by Shahab Al-Din Zaydari as well as Tarikh Jahangushay Juvayni and Tasliat Al-Ekhvan by Atâ-Malek Juvayni. The results of the study show that every one of these two writers has applied his own specific processes, but each one has used the same set of processes in both of his works. This indicates the ability of processes to create certain personal styles. It is also found that there is a high frequency of secular cases in Zidari's works, which is because the writer expresses what he sees appropriately with the his presence in the events. However, the high frequency of connections in Atâ-Malek Juvayni’s works is due to his assigning different features to the processes, designing situational connections because of being absent in those events; he has heard them or read about them in books.