بازخواني بناي موسوم به شربت‌خانۀ افوشته براساس وقفنامۀ موقوفات سيد واقف

روايات و داستان‎هايي كه از سوي عوام براي برخي آثار معماري نقل مي‎شود، مي‎تواند منبعي براي شناخت يك اثر تلقي شود. ولي در مواردي اين باورها و افسانه‎ها چنان نزد پژوهشگران پذيرفته مي‎شود كه بدون تشكيك و به چالش كشيدن، آن‎ها را به عنوان پيش‎فرض در پژوهش خود به كار مي‎گيرند. نمونه‎اي از اين باورها كه به كتب و مقالات نيز راه يافته است، رواياتي است كه مردم روستاي «افوشته» درباره بنايي در اين روستا نقل‎كرده‎اند و بر اساس آن، بنا را «شربت‎خانه» مي‎دانند. نام «شربت‎خانه» كه به نظر مي‎رسد برگرفته از روايتي درباره «تاج‎الدين حسن حسيني» يا «سيد واقف» باشد، چنان بر اين بنا نشسته است كه هرگز فرض معتبر نبودن آن به ذهن متبادر نمي‎شود. اما مرور تنها سند موجود از بناهاي سيد حسن واقف در افوشته، يعني وقف‎نامه اين بناها، نشان مي‎دهد كه اين نام چندان مستند نيست؛ به عبارتي چنين نامي در وقف‎نامه وجود ندارد. در همين سند بناي ديگري به نام «چهارصفه و طنبي» معرفي و طي مطالعه‎اي درباره سند و بناهاي افوشته در سال‎هاي اخير، فرض يكي بودن بناي «چهارصفه» و «شربت‎خانه» بدون بررسي دقيق دلايل مطرح شده است. هدف اول اين پژوهش آن است كه روشن كند چنين فرضي چه اندازه صحيح و قابل اثبات است. هرچند اثبات اين فرض «شربت‎خانه» بودن يا نبودن بنا را مشخص نمي‎كند. چرا كه «چهارصفه» به صورت معماري فضا و «شربت‎خانه» به كاركرد آن اشاره دارد. بنابراين هدف بعدي، يافتن كاركرد بنا است؛ نخست از طريق اعتبارسنجي نام «شربت‎خانه» براي اين بنا و سپس از طريق بررسي نام‎هايي كه در منابع ديگر به آن اطلاق شده است. محصول اين پژوهش كه از راه مطالعه سند و كالبد و تفسير يافته‎ها صورت گرفته است، اول تأييد انطباق «چهارصفه» بر «شربت‎خانه» و دوم برگزيدن نام «چهارصفه تيموري» به جاي به‎كاربردن نام‎هاي برگرفته از كاركردهاي مجهول و نامعتبر است.