كانون‌هاي توجه معماري در چهار تاريخ‌نامۀ معماري

تاريخ‌نامه‌هاي معماري گوناگون‌اند. اين گوناگوني تا اندازه‌اي از «ديدگاه» مورخ معماري سرچشمه مي‌گيرد. مورخ معماري  از ناكجا به معماري نظر نمي‌كند، بلكه همواره به‌ناگزير از زاويه‌اي خاص به معماري مي‌نگرد. اگرچه ديدگاه مورخ در مسئله‌ها، پرسش‌ها، ميدان جستجوي شواهد و نيز تفسير آنها اثر مي‌گذارد، بيش و پيش از اينها جنبه يا لايه‌هايي از معماري را در چشم مورخ مي‌آورد و هم‌زمان جنبه‌هاي ديگر را از چشم او مي‌اندازد. موضوع مقالۀ حاضر بررسي جنبه‌اي از معماري است كه تاريخ‌نامۀ معماري از ديدگاه خود بر آن نظر مي‌كند. به اين منظور در اين مقاله چهار تاريخ‌نامۀ مشهور معماري مغرب‌زمين كه از حيث ديدگاه تفاوت‌هاي آشكاري دارند، برگزيده شده است و پس از معرفي اجمالي تاريخ‌نامه‌ و ديدگاه آن، با تركيبي از راهبردهاي توصيفي و تفسيري نحوۀ نظر كردن مورخ بر معماري كليساي گوتيك و نيز يكي از نمونه‌هاي شاخص آن، كليساي شارتْر فرانسه، شرح داده‌ شده است. اين تاريخ‌نامه‌ها و كانون‌هاي توجه آنها چنين‌اند: ۱) تاريخ معماري به روش تطبيقي معماري را چون چاره‌جويي هنرمندانه براي حل مشكلات ساختماني مي‌پندارد و كليساي گوتيك را از حيث اينكه راه‌حل‌هاي مشكلات ساختماني و سازه‌اي چگونه «تطور» يافته است شرح مي‌دهد. ۲) داستان معماري غرب كه نظريه‌اي ماركسيستي دربارۀ تاريخ دارد، معماري را محصول جايگاه طراح در نظام تقسيم كار اجتماعي مي‌داند و در شرح كليساي گوتيك به «شيوۀ توليد» آن نظر مي‌كند. ۳) در تاريخ معماري: صحنه‌ها و آيين‌ها معماري سرشتي فرهنگي ـ اجتماعي دارد و ازاين‌رو كليساي گوتيك را از حيث اينكه چگونه جلوۀ آيين‌هاي اجتماعي است برمي‌رسد. ۴) معماري از پيشاتاريخ تا پسامدرنيسم از منظري صورت‌گرايانه و فضامدار به معماري مي‌نگرد. در اين تاريخ‌نامه معماري هنري فضايي ـ بصري و محصول آن بنايي يادماني است. در هر بناي يادماني، از جمله كليساي گوتيك، ويژگي‌هاي صوري (فرمال) و كيفيت‌هاي بصري فضا و نيز تأثير روان‌شناختي است كه شايستۀ ذكر در تاريخ است.