«از پروتستانتيسم مسيحي تا پروتستانتيسم اسلامي» تأملي نقادانه بر برداشت‌هاي روشنفكرانه

هنگامي‌كه روشنفكران ايران براي نخستين‌بار در دورۀ مشروطه مفهوم پروتستانتيسم را از بازي زباني الهيات مسيحي وارد بازي زباني ايرانيان كردند، چون مهره‌اي عجيب به‌نظر مي‌رسيد كه نه كسي قواعد بازي با آن را مي‌دانست و نه آگاه بود كه بناست بر صفحۀ شطرنج اصلاح ديني در كجا قرار گيرد. به ديگر سخن، جنبش دين‌پيرايي در زادگاه خود در متن اروپا و در كاربرد خود در زندگي روزمرۀ انسان مسيحي واجد معنا مي‌شد. حال آنكه در بستر تاريخيِ ايران همچون مفهومي انتزاعي و جعبه‌اي رمزآلود وارد شد كه هر كس مي‌توانست هر موجودي را درون آن تصور كند. جنبشي كه لوتر و كالون سردمداران پروتستانتيسم آغاز كردند، در بستر تحولات اروپاي قرون پانزدهم و شانزدهم ريشه دارد، حال آنكه به‌درستي روشن نيست، لوتريانيسم و كالوينيسم آلمان و سوئيس چه نسبتي با اصلاح ديني در ايران دارد. پژوهش حاضر با رويكردي ويتگنشتايني و با روشي توصيفي- تاريخي در پي ايضاح زبانيِ مفهوم پروتستانتيسم است تا بر اغتشاش معناي آن در رابطه با انديشۀ اصلاح ديني در ايران پرتوي بيفكند. بدين‌منظور در گام نخست، معناي پروتستانتيسم در بازي زباني غرب و در الهيات مسيحي در بستري تاريخي بررسي خواهد شد. در اين زمينه به‌ويژه تأكيد بر نسبت ميان پروتستانتيسم با عقل‌گرايي، اومانيسم و آزادي خواهد بود. در گام بعدي، تلاش خواهد شد با نگاهي تطبيقي، برداشت‌هاي برخي روشنفكران ايراني از معناي پروتستانتيسم اسلامي مطرح و به نمونه‌هايي از لغزش‌هاي زباني و سوء فهم‌ها در اين‌باره اشاره شود.

no abstract