تعامل و تقابل شعر حافظ شيرازي با ساختار سياسي قدرت

در تاريخ ادبيّات ايران، شعر گاهي همانند ‌‌ابزاري انتفاعي در خدمت شوكت‌‌زايي و مشروعيت‌‌زايي حكومت‌‌ها وارد شده و گاهي نيز در تعارض و تقابل با ساختار قدرت، عليۀ آن عمل نموده است. چرايي و نحوۀ تعامل و تقابل شعر حافظ با ساحت سياسي قدرت، موضوع قابل ‌‌درنگي است كه چندان مورد توجه قرار نگرفته و شناخت ابعاد و زواياي آن مي‌‌تواند افزون بر شناخت بهتر شعر حافظ، علل تعامل و تقابل وي با طيف‌‌هاي قدرت را تبيين نمايد. جستار حاضر با شيوه‌‌اي توصيفي تحليلي و با تكيه بر ديوان حافظ، تعامل و تقابل شعر حافظ با ساحت سياسي قدرت را مورد سنجش قرار مي‌‌دهد. يافته‌‌ها حاكي از آن است كه حافظ اگرچه شاعري سياسي و حكومتي نبوده اما در مواجهه با حكومت، به مباني و الگوهاي كُلي «سياستنامه‌‌نويسي» ايراني، نظير: «فرهّ ايزدي» و «عدالت پادشاه» نظر داشته و تعامل و تقابل خود با آن را در قالب مدح و ذم حاكمان در اشعارش، برحسب اين مباني تنظيم نموده‌است. وي با وقوف بر وجوب و الزام نهاد قدرت و كاركردهاي امنيّتي و فرهنگي آن در جامعه، اقدام و مساعي برخي از سلاطين و وزيران زمانه‌‌ در استقرار عدالت، امنيّت و شريعت، از ساختار سياسي قدرت تجليل به عمل آورده و تعامل و همراهي خود را با آن نشان داده‌است. همچنين وي همانند اغلب شاعران فارسي به برخي از مظاهر منفي حكومت، نظير: ظلم، تزوير و رياي حاكمان تاخته، و تقابل خود را با هجمه عليه منصب نظارتي و سياسي محتسب، كه مصداق آن امير مبارزالدين مظفري است، ابراز نموده‌است.