بازخواني مفهوم «آل» در مثنوي با تأكيد بر نظريۀ افق معنايي گادامر

در شرح بيت: «دست‌ها ببريده اصحاب شمال / وانمايم رنگ‌‌كفر و رنگ آل»، مولوي‌پژوهان برداشت‌هاي متفاوتي از اصطلاح «آل» داشته‌اند كه مي‌توان آنها را به دو گروه تقسيم كرد: گروهي معتقدند كه منظور مولانا از واژه «آل»، خاندان پيامبر(ص) است و گروه ديگر بر اين باورند كه مولوي در اين بيت به موجود وهمي و ترسناك «آل» اشاره دارد. از آن‌‌جايي كه افق‌‌ معنايي يكي از مؤلّفه‌هاي است كه مي‌‌تواند در شكل‌‌گيري و تكميلِ معناي يك اصطلاح، بيت و حتّي يك اثر نفش‌‌آفريني كند، بهره‌‌مندي از نظريۀ افق معناييِ گادامر مي‌‌تواند روش مناسبي براي بازخوانيِ مفهوم «آل» باشد. هدف مقالۀ حاضر اين است كه از طريق اين نظريه، معناي كلمۀ «آل» را در اين بيت شناسايي كند. اين پژوهش با بهره‌‌مندي از نظريۀ افق معنايي و نقش فرهنگ بومي در جهانِ زيست مؤلف، واژه آل را در بيت مذكور با روش ميداني بررسي‌‌كرده، سپس با استفاده از روش توصيفيتحليلي يافته‌‌هاي خود را با دريافت شارحان مقايسه نموده‌‌‌است. ضمن اداي احترام به تلاش‌‌هاي علمي همۀ پژوهشگران پيشين، نتايج اين تحقيق نشان مي‌‌دهد شارحان محترم در برداشت‌‌هاي خود به تمام ابعادِ افقِ معناييِ مؤلف توجّه نكرده‌‌اند. از اين‌‌رو برداشتِ آنها كامل به نظر نمي‌‌رسد؛ زيرا «آل» در فرهنگ مناطق آناتولي، عروس سياه‌چرده و زشتي بوده كه خانواده‌اش به نيرنگ و نفاق، شال سرخي را بر سرش انداخته و به‌‌گونه‌اي‌‌كه سياهيِ چهره وي در زير رنگ سرخ نمايان نمي‌‌شده، او را به خانه بخت مي‌فرستادند. مولوي براي انتقال مفهوم زشتِ ريا و نفاق از اين باور بومي در بيت مذكوراستفاده كرده‌‌است. اين مفهوم از طريق افق معنايي گادامر به شكل معنا داري اين بيت را زيبا و درك‌‌پذير مي‌‌كند.