روندهاي كلان منطقه‌اي و چشم‌انداز توسعه در خاورميانه

Regional Megatrends and the prospect of development in the Middle East

هدف اين مقاله ترسيم چشم انداز آتي توسعه در منطقه خاورميانه، بر اساس شناسايي روندهاي جاري در منطقه است. بر اساس الگوي تحليل روند در مطالعات آينده پژوهي، ترسيم چشم اندازي عالمانه درباره آينده يك كشور يا منطقه يا جهان، منوط به شناسايي و تحليل كلان روندهاي جاري در هريك از اين سطوح است. كلان روندها آن دسته از تحولات بنيادين را شامل مي شوند كه دامنه و گستره تاثير بالايي دارند و آينده در پرتو آن ها ساخته مي شود. مطابق رويكرد فوق، مقاله با تمركز بر مقطع زماني پس از سال 2003، پنج كلان روند را در سطح منطقه خاورميانه شناسايي كرده است: 1. تشديد آشوب منطقه اي؛ 2. بحران ساختار دولت- ملت و شكل گيري دولت هاي شكننده و شكست خورده؛ 3. بحران هاي زيست محيطي تشديد شونده؛ 4. تحول در الگوي توليد و مصرف انرژي و افول موقعيت خاورميانه در تامين انرژي جهاني؛ 5. خروج سرمايه هاي انساني و مادي و بحران انباشت. مقاله ضمن تشريح هركدام از اين روندها، در پي نشان دادن آن است كه اين روندهاي بحراني خصلتي درهم تنيده داشته و يكديگر را تشديد مي كنند و به احتمال زياد در سال هاي آينده بر ابعاد آن ها افزوده خواهد شد. نتيجه گيري مقاله آن است كه بر بستر چنين كلان روندهايي مي توان انتظار داشت كه چشم انداز توسعه براي بخش عمده اي از كشورهاي منطقه در سال هاي آتي تيره وتار خواهد بود.

The present article aims to provide a perspective of future development in the Middle East based on current trends in the region. According to Trend Analysis Method in future studies, providing a prospect for a country, a region or the whole world depends on Identification and analysis of the megatrends at every level. The megatrends consist of structural transformations that have huge consequences. Based on this approach, the this paper identifies five megatrends in the Middle East since 2003: 1. Intensification of regional conflicts, 2. The Crises of nation-state structure and the formation of fragile States and failed states, 3. Exacerbation of environmental crises, 4. The decline of the Middle East’s position in terms of global energy demand, 5. Drainage of human and material capital and the crisis of accumulation. The present paper is not only going to describe each trend, but it will also demonstrate that these critical trends are intertwined and mutually intensify each other. Consequently, they will be worsened in the upcoming years. The paper concludes that according to these megatrends, it is expected that the development prospect for most countries of the region will be dark.