قلمرو اختيارات فقيه بر مبناي قاعده نفي عسر و حرج در جامعه اسلامي

The realm of the jurisprudent's authority based on the rule of negation of hardship in Islamic society

سوال اصلي پژوهش حاضر اين است: مصاديق و قلمرو اختيارات فقيه در اجراي احكام اسلامي بر مبناي قاعده نفي عسر و حرج شامل چه مواردي است؟ فرضيه نوشتار اين است: تاكيد دين اسلام بر برداشتن تنگناها و دشواري ها از زندگي مسلمانان، ايجاد امنيت عمومي و تنظيم رابطه حاكم و مردم و همچنين بهره مندي از عدالت براي عموم مردم جلوه گر مي شود. بنابراين قاعده نفي عسر و حرج، آشكارا قاعده اي اجتماعي و براي سامان دادن به زندگي مردم در جامعه اسلامي مربوط مي شود. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد كه فقها بر مبناي نفي عسر و حرج، جامعه را از وجود بي عدالتي ها پاك مي سازند؛ در بعد سياسي نيز با هوشياري و درايت، مانع تسلط بيگانگان و بهره كشي از مسلمانان و مظلومان مي شوند. نفي عسر و حرج، انجام هرگونه تعامل با زورگويان عالم را كه از موضع ناعادلانه انجام شود، نمي پذيرد، زيرا زمينه ساز تنگناهاي اقتصادي و سياسي براي مسلمانان خواهد بود. همچنين مرتفع شدن مشكلات اقتصادي، تاكيد بر عدالت، بهره مندي از حقوق سياسي، زندگي مطلوب خانوادگي و رتق و فتق امور خانواده از جمله دلايلي است كه دخالت فقيه بر مبناي قاعده نفي عسر و حرج را توجيه مي كند. روش پژوهش حاضر، توصيفي-تحليلي است كه با بهره گيري از منابع اسنادي و آثار مهم فقهاي اسلام انجام شده است و رويكردي استنباطي دارد.

The main question of the present study is: What are the examples and scope of the jurisprudent's authority in the implementation of Islamic rules based on the rule of negation of hardship? The hypothesis of the article is: The emphasis of Islam is on removing the bottlenecks and difficulties from the life of Muslims, creating public security and regulating the relationship between the ruler and the people, as well as the enjoyment of justice for the general public. Therefore, the rule of negation of hardship is clearly related to social rules and to regulate people's lives in Islamic society. The findings of the study show that jurists, based on the denial of hardship, cleanse the society from the existence of injustices; In the political dimension, with vigilance and tact, they prevent the domination of foreigners and the exploitation of Muslims and the oppressed. Denying hardship does not allow any interaction with the oppressors of the world from an unjust position, because it will create economic and political hardships for Muslims. Also, resolving economic problems, emphasizing justice, enjoying political rights, good family life, and family affairs are among the reasons that justify the intervention of the jurist based on the rule of negation of hardship. The method of the present research is descriptive-analytical which has been done by using documentary sources and important works of Islamic jurists and has an inferential approach.