تفكر ابتدايي، دينداري و تحصيلات عالي

Primitive thought, religiosity and higher education

علوم اجتماعي در طول بيش از دو قرن در مطالعهٔ علمي دين تحت سيطرهٔ «مفروضهٔ كنشگر نامعقول» قرار گرفته بود. دينداري و رفتارهاي مذهبي بر اساس تفكر ابتدايي، انگيزش هاي روان نژندي و شرطي سازي اجتماعي تبيين مي شد و افول دين و دينداري نيز به عنوان پيامدِ اجتناب ناپذير روشنگري هاي علم و پيشرفت هاي تكنولوژيك ديده مي شد. از اواخر قرن بيستم و به ويژه اوايل قرن بيست ويكم مجموعه اي فزاينده از داده هاي تجربي حاصل از تحقيقات علوم اجتماعي نشان داده اند كه اين رويكرد سنتي به مطالعهٔ علمي دين معيوب مي باشد. بسياري از اين داده ها، به طور جدي، با مدعاهاي قديمي ولي محبوبِ دانش پژوهان علوم اجتماعي مبني بر «ناسازگاري علم با دين»، «افول و زوال تدريجي دين» و «ريشه هاي آسيب شناختي التزام مذهبي» در چالش بوده اند. شواهد پژوهشي ارائه شده در مقالهٔ حاضر نيز نشان داد كه اكثر ادبيات حجيم مربوط به ارتباط تحصيلات دانشگاهي با كاهش دينداري دانشجويان، كه تحت سيطرهٔ پارادايم سكولاريزاسيون و فرضيهٔ ناسازگاري علم با دين توليد شده بود، از حمايت تجربي لازم برخوردار نيست. همچنين، تحليل داده هاي مربوط به دينداري مسلمانان ايراني نشان داد كه تفاوت دينداري جمعيت نمونهٔ تحقيق بيشتر تحت تأثير زمينهٔ مذهبي خانوادگي آنان بوده است نه تحصيل در دانشگاه؛ به عبارت ديگر، آن چيزي كه غالباً به عنوان تأثيرات دانشگاه بر كاهشِ التزام مذهبي دانشجويان در مقايسه با همتايان شان، كه فاقد تحصيلات دانشگاهي بوده اند، مطرح مي شود اغلب به خاطر تفاوت در زمينه هاي خانوادگي و جامعه پذيري اوليهٔ آنان قبل از ورود به دانشگاه بوده؛ نه اينكه محصول تجربيات آنان بعد از ورود به دانشگاه ها باشد.

For more than two centuries, the social sciences have been subjected to the “irrational actor axiom in the scientific study of religion. Religiosity and religious behavior were explained on the basis of primitive thought, neurotic impulses, and social conditioning; and the decline of religion and religiosity was also seen as the inevitable consequence of scientific enlightenment and technological advancement. From the late 20th century, and especially early 21th century, an increasing set of empirical data from social science research has shown that this traditional approach to the scientific study of religion is defective. Many of these data have seriously challenged the old but still popular social sciences scholarship on incompatibility of science with religion”, the gradual decline of religion and pathological roots of religious commitment. The research evidence presented in this paper also showed that most of the extensive literature on the relationship between university education and the reduction of students' religiosity, which was dominated by the secularization paradigm and the incompatibility of science with religion, does not have the necessary empirical support. Also, analyzing the data on the religiosity of Muslims in Iran showed that the difference in religiosity of the population was more affected by their religious background of their family rather than by studying at the university.