بازنگري در نسبت رفتار اجتماعي و فضاي شهري در تعليمات اسلامي (مفهوم مخاطب ايده‌آل طرّاحي شهري و قلمرو وي در خلال متون اصيل سنّت اسلامي)

تعيين مخاطب ايده آل، يك امر پايه در مباني نظري طرّاحي شهري است. در اين نوشتار، وضعيت مخاطب ايده آل در سه دسته از نظريه هاي اجتماعي مرتبط با فضاي شهري (نظريه هاي سوسياليستي، نظريه اكولوژي اجتماعي و نظريه نمايش اجتماعي) بررسي؛ و نشان داده شده است كه هيچ يك، بر مدل اسلامي از روابط اجتماعي و كالبد منطبق نيست؛ و با آن تفاوت ذاتي دارد. نفي گروه هاي كوچك پايه اجتماعي (خانواده و محله) در نظريه هاي سوسياليستي و فردگرايي و عدم نگاه ايده آل گرا در نظريه هاي اكولوژيك، آنها را براي مقاصد اسلامي نامناسب مي نمايد. غيراخلاقي بودن نمايشگري در نظريه نمايش اجتماعي از ديد اسلامي نيز به نوبه خود، اين ديدگاه را از دور بحث براي اسلام خارج مي كند. در مقابل، نظريه جديدي در اين زمينه براساس مرور آيات و روايات مرتبط با قلمرو هاي شهري، سامان داده شده است كه خلاصه آن، چنين است: در اسلام عرصه فراخانگي بر حسب حقوق و تكاليف متقابلي كه اسلام براي قلمروهاي مختلف (از فردي تا گروهي) قرار مي دهد؛ مكاني براي تعامل افراد برحسب گونه اي تحديدشده از روابط خانگي است؛ و به همين دليل هم، عرصه شهر از خانه به بيرون، توسيعي است از خانه. اجتماع در اين مدل، يك كلّ متشكل از افراد متفرّد شده در اثر خروج از حوزه خانواده و پيوستن به عرصه غيرخانوادگي نيست؛ بلكه جامعه از توسيع هسته هاي خانواده و اشتراك لبه هاي ميدان هاي جمعي شكل گرفته حول اين هسته ها حاصل مي شود و به همين ترتيب نيز، فضاي شهري از هسته هاي خانگي رشديابنده فراهم مي آيد؛ و نه اجتماع فضاهاي شخصي و عمومي و پيوند آنها با فضاهاي واسط. در اينجا تعريف فضاي شهري نمي تواند آن عرصه عمومي دانسته شود كه از حوزه مؤثر خانه، خارج شده و افراد در آن از روابط خانگي منفصل و در جستجوي روابط نوين برآمده اند؛ به بيان ديگر ما در شهر اسلامي با فلانر اسلامي مواجه نيستيم؛ بلكه با بلكه با انساني مواجهيم كه اسلام براي او تكاليفي را براي تبديل شدن به انسان ايده آل تعيين كرده است و مسئوليت فضا كمك به رسيدن مخاطب از وضع موجود به وضع ايده آل است.